Zumaia: espazos naturais de interese (III)
Desde este recuncho de Zumaia quixésemos dedicar o último artigo a estes espazos naturais de interese. Si acordádesvos, cando empezamos a estudar estes espazos naturais, comentabámosvos os ecosistemas máis representativos da costa: 1. Desembocaduras de ríos, encinares e marismas cantábricos (Bedua). 2. Sistemas dunares de marisma e praia (Santiago de Compostela). 3. E nesta ocasión, trataremos de estudar os cantiis e as zonas intermareales, nas que, do mesmo xeito que o resto, danse ecosistemas moi ricos, representativos e curiosos.
Este singular recuncho da costa que imos estudar enmárcase dentro de una estrutura xeolóxica moi coñecida, o flysch costeiro. Pero quizá se che ocorra a pregunta: que é o flysch que ouvimos moitas veces? É fácil dicir, alternar rítmicamente calcarias e materiais brandos (margas), como no noso caso, pola causa dos distintos fenómenos xeolóxicos (sedimentarios), formando a estrutura xeolóxica típica que se observa na imaxe adxunta.
Ao parecer, esta estrutura xeolóxica definiuse por primeira vez nos Montes de Alpe, aínda que alí este fenómeno produciuse entre outros materiais. Todas estas formacións coñécense como flysch.
Sen dúbida, como mencionamos anteriormente, a importancia paisaxística destes cantiis é evidente, pero teñen outras características?. Por unha banda, cando falamos de xeoloxía parece que é un tema moi especial e seco, e que debe ser un tema de persoas moi especializadas. Pero non é así, porque paira comprender ben os cambios e fenómenos que se produciron no noso planeta ao longo dos anos, estas zonas convértense en verdadeiros museos e laboratorios naturais.
No noso caso, no flysch de Zumaia atópanse diferentes materiais, indicadores de diferentes épocas xeolóxicas. Si na cala de Aitzuri, por exemplo, atopamos calcarias brancas da Idade 2 (de Cretácico, de fai uns 70 millóns de anos), a partir do leste aparecerán novos materiais. Os materiais rosa-brancos que aparecen na nosa zona son os indicadores típicos do final da Idade 2.
Pero si observamos como se levantan as capas formadas con este material, como se dobran, como rompen (fallas) ou como se transportan, sitúanse e sedimentan, a zona mencionada converteríase nunha verdadeira enciclopedia xeolóxica, e ante un libro nas nosas escolas o que a miúdo nos resulta tan difícil explicar estes fenómenos, nela resultaríanos moito máis fácil e rico.
Por iso é tan coñecido o flysch de Zumaia, que desde moitos lugares os geólogos veñen realizar as súas investigacións e tesinas. Moitas veces non valoramos correctamente o que temos os autóctonos nas nosas mans, e é hora de dar un tratamento merecedor a estas curiosidades ecolóxicas tan escasas. En beneficio de todos.
Está á vista que nos atopamos no paraíso dos geólogos, pero non imos falar só da xeoloxía, senón que esta zona ten outros valores interesantes. Una delas é a correspondente á vexetación. Lembrade en exemplares anteriores (Elhuyar 33 e 35) a importancia deste grupo nas marismas e sistemas dunares. Pois o que se sitúa en ladeiras e cantiis é tan importante como o resto, que paira poder vivir neste tipo de lugares tivo que desenvolver tratamentos especiais.
Ademais, nos cantiis aparecen distintas zonas. Nalgunhas zonas a forza da ondada influirá ocasionalmente. Noutras ocasións, tendo en conta a orientación, o efecto do vento será máis violento e, por suposto, o estado do mesmo cantil, é dicir, se está erosionado ou non, si é de gran pendente, se aparecen gretas ou non, se aparecen ou non pisones.
A vexetación autóctona presenta diferentes adaptacións (sistemas especiais de conservación en alta salinidade, aparellos radicais fortes, sistemas de adaptación paira poder vivir en gretas...) que van permitir superar as condicións duras anteriormente mencionadas.
Pero sen estendernos demasiado agarrándonos á nosa zona (cararrosa e bastante erosionada), sobre todo nos tramos brandos (margatan) aparecen plantas que se axustan a estas condicións. Entre eles destacan: Betizu horia ( Helichrysum stoechas ), Itsas mihilua ( Crithmum maritimum ), Zauri-belarra ( Anthyllis vulneraria ), Itsas plantaina ( Plantago maritima ) e ( Stachys ocymastrum ).
Cabe destacar, aínda que non é una especie típica dos cantiis, a rara Veronica orsiniana no norte, que se atopa na nosa zona, pola súa singularidade. Por outra banda, o efecto do vento adoita ser moi violento, polo que a presenza de árbores resulta bastante difícil. Con todo, ocasionalmente ven artes, obtendo formas moi especiais grazas á acción do vento. Destaca tamén un arbusto, o carrasquillo ( Rhamnus alaternus ). Bastante común nas ladeiras mariñas. A medida que nos afastamos dos cantiis en xeral, aparece o brezal, que presenta dúas especies típicas: a anguía burusoila ( Erica vagans ) e a cesta común ( Genista hispanica subsp occidentalis ).
Como colofón a esta zona, debemos mencionar os espazos intermareales, auténticos museos e laboratorios naturais. Estas zonas foron explotadas desde hai tempo, con numerosas especies: quisquillas, polbos, dez, magurios, algas, lapas...
Nestes ecosistemas, a miúdo (sobre todo en época estival), os nenos adquiren moitas cousas cos seus pais, xerando diferentes consecuencias. Con todo, estes espazos son moi apropiados paira realizar actividades didácticas. Por exemplo, nas programacións naturais das nosas escolas debería aparecer a importancia e a conveniencia de utilizar estes ecosistemas. Pero, claro, ao ensino non se lle debe acusar de todo, porque será en balde mentres outras persoas e entidades non poñan os medios para que así sexa.
Só mencionamos algúns seres vivos, pero nun pequeno pozo podemos atopar algas diferentes desde o punto de vista botánico, cunchas animais (landras de mar, quisquillas, distintos cangrexos...), moluscos (polbo, mexillóns, lapas e magurios), equinodermos (estrela e ourizo de mar), cnidarios (actinis e peixes mariños).
Ver
podemos con todo este material levar a cabo un estudo didáctico e ecolóxico deste ecosistema (relacións entre todos os seres vivos, cadeas alimenticias, murais, etc.) non nos resultaría difícil; por suposto, tendo un mínimo respecto a estes lugares de residencia.
Por outra banda, coa axuda dalgunhas das zonas prismáticas mencionadas, tamén é un lugar idóneo paira a observación de aves mariñas (gaivotas, gabias, corvos mariños...), limicolos diferentes (micas mariñas, pedrisco revolucionario, ...) e, en xeral, de aves de curral.
Quixemos finalizar co voo do Corvo mariño o estudo destes interesantes espazos naturais da zona de Zumaia (lembrade os publicados nos números 33 e 35 de Elhuyar). Nós, sobre todo, destacamos que na planificación presentada no seu día pola Deputación Foral, a contorna de Bedua quedou desprotexido, e nestas liñas sinalabamos a necesidade e razóns de protexelo recoñecendo que é un ecosistema moi interesante e recuperable.
Doutra banda, está o feito de que os críticos minimalistas que se queren utilizar poidan ou non reparar o estado destes ecosistemas. No entanto, dado que os nosos políticos xa comezaron a campaña, a conservación e ecoloxía do medio volverán enxalzar. Actúan segundo o que din. Xa veremos.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
