Oppenheimer ezezaguna

kimikaria eta zientzia-dibulgatzailea

Elhuyar Fundazioa

Zabaldu:
Twitter
Facebook
Emaila

Irakurleak, Oppenheimer fisikariaz entzuten badu, 2. Mundu-Gerraren garaian Los Alamos-eko Laborategiaren (Bonba atomikoa garatu zen tokia hain zuzen) zuzendaria izan zen Robert Oppenheimer -i buruz ari direla uste izango du. Ez zaio inola ere ez bururatuko Frank Oppenheimer izeneko fisikaria existituko denik, nahiz eta gure ustez, honek zientziaren bilakabideari egin dion ekarpena Robert-ena bezain ona eta sakona izan gutxienez. Artikulu honetan, Frank Oppenheimer-i buruz arituko gara, Robert-en anaia ia ezezagun honek benetan merezi bait du.

Lehenengo urteak

Frank Oppenheimer New York-en jaio zen 1912.ean Robert baino 8 urte gazteagoa da. Gaztetan bere denbora zaldi, bela-nabigazio eta flauta-jotzearen artean banatzen zuen.

1. irudia: Frank Oppenheimer.

1933.ean Johns Hopkins University delakoan graduatu egin zenean, Europa aldera jo zuen. Lehendabizi Rutherford-ekin batera aritu zen Cambridge-en, ondoren Firenze-ra joan zen Instituto di Arcetri delakora. Galeria di Uffici izenekoan denbora asko pasatu zuen hango artelan miresgarriekin gozatzen. Han sortu zitzaion artearekiko maitasun sakona.

1930.eko hamarkadaren bukaeran iparrameriketara itzuliz, lau urtetako doktoradutza osatu zuen Californiako Teknologi Institutuan. Bertan gainera, Berkeley -ko Jacquenette Quann ikaslea topatu zuen eta harekin ezkondu. Biok batera Partidu Komunistako Pasadenako adarrean afiliatu zien. Egite honek, geroago ikusiko dugun legez, beren bizia markatuko zuen.

Segituan, ziklotoiaren asmatzailea izan zen Ernest O. Lawrence -en laborategian hasi zen lanean, Berkeley-en. Elektromagnetismoz uranio-isotopoak banatzea izan zen bere lana. Lan honek zabaldu zizkion beren ondorengo lanaren ateak, lehenengo bonba atomikoaren eraikuntzan laguntza emanez. Lehendabizi Oak Ridge-n aritu bazen ere laister bere anaiak zuzentzen zuen "Los Alamos"-era transferitua izan zen. Lehenengo leherketa atomikoa ikusteko parada izan zuen baita ere.

Arazo politikoak

Bonba atomikoaren eraikuntzarako Manhattan Project izeneko projektuan aritu ziren beste zientzilari asko bezala; ondoren biziki eta sutsuki aritu zen bonbaren aurka. Jarrera ausart honek areagotu egin zituen bere arazo politikoak.

Ezaguna da Estatu Batuetan gerra ondoren ekin zitzaion kruzada antikomunista. McCarthy senadorearen eskutik sorginen ehizari ekin zitzaion eta ezker usaina zeukan edozerri leporatzen zitzaion jarrera antiamerikarrak zituela eta amerika desegiteko lanean ari zela. McCarthy-ren garai beltz eta ilun honetan kultura gizon-emakume asko persegituak eta ikertuak, amorruz gainera, izan ziren ( Charles Chaplin, Einstein bera, Joseph Losey eta abar luze bat).

Horren artean Oppenheimer anaiak, ditugu. Robbert-ek ezker militantzia garbirik izan ez zuenez zigor txikia izan zuen, dokumentu klasifikatuak aztertzea debekatu zioten. Frank-ek ordea, berak izandako militantzia komunista ezaguna zela eta zigor gogorra jaso zuen. Zigorra areagotu egin zitzaion bere burkide ohiak salatu egin nahi izan ez zituelako. Ez zen prozesatua izan baina beste modu batean jaso zuen zigorra.

Garai hartan, Minnesota -ko Unibertsitatean zegoen irakasle eta bortxatua izan zen bere lana eta ikerketa uztea. Bere karrera fisiko esperimental bezala bukatuta zegoen, beste unibertsitateetako ateak ere itxi bait zitzaizkion.

Abeltzain Coloradon

Gertakizun triste honekin erabat aldatu zen Oppenheimertarren bizia. Mundu modernoaren zurrunbiloa utzi eta Colorado-ko Pagosa Spring -era, 2.000 metrora zegoen muino batera, joan ziren abeltzain moduan. 200 behi eta txekorrekin hasi ziren eta Frank-en hitzetan " Obstetrizista iaio bilakatu ginen ". Pagosa Spring-en neguak gogorrak izaten ziren isolatasunak areagotzen zuena.

Halere, ezin izan zuen FBI -ren pertsekuzioaz libratu; herriko jendea maiz galdetzen zuen Oppenheimer-en eginak jakin asmoz eta gainera herriko postariak nota hartu behar zuen Oppenheimer-ek bidali eta hartu izandako gutunen jasotzaile eta bidaltzaileen berri.

Oppenheimer-en izaera irekia, herrikideen mesfidantza apurtuz joatea jadetsi zuen. Honela telefono-konpainiaren lehendakari, –13 harpide zeuzkan– lurraren kontserbaziorako batzordearen buru eta abeltzainen elkartearen ordezkari bihurtu zen. Beranduago, Pagosa Springs-eko eskola zientziak ira kasteko irakasle baten beharra sortu zen. Aukera hau profitatuz Oppenheimer-ek heldu egin zion eta irakaskuntzan hasi zen berriro. 10 urte paseak ziren Minnesotako Unibertsitatetik bidalia izan zenetik.

Unibertsitatean berriro

Garai hartan satelite artifizialen aro berria jaiotzen ari zen. Sobietarrek Sputnik -a jaurtiki berria zuten eta Estatu Batuetan sobietarrak amerikarrak baino gehiago izan zitezkeelaren izua zabaldu zen. Zientzi irakasle onak eta koalifikatuak beharrezkoak ziren. Frank Oppenheimer hauetakoa zenez unibertsitatearen ateak zabaldu zitzaizkion. Zeharkako modu batez, irakasleak prestatzeko ikastaro bat emateko, hasiera batean baina osotasunean azkenean. Coloradoko Unibertsitatean fisika-irakasle izendatu zuten.

Unibertsitaterako itzulerak arazo arriskutsu batez konturatzera eraman zuen, zientzilari eta kaleko jendearen artean zabaltzen ari zen hutsunea gero eta zabalagoa zela.

Europan berriro

1965.ean Europara etorri zen berriz ere, Londres-eko University College delakora beka batekin. Egonaldi honetan hiru museo bisitatzeko aukera izan zuen eta hirurok inpresio eraginkorra sortarazi zioten. Amerikak modu berriko museoak behar zituela izan zen atera zuen ondorioa. Inglaterrako Kensington-eko Science Museum delakoan umeek erakutsitakoa aldatzea eta berarekin jokatzea posible zuten. Pariseko Palais de la Decouverte izenekoan eskolaumeek demostrazioak egiten eta erakutsitakoa esplikatzen zituzten. München-eko Deutsches Museum delakoan eskola-irakasleek zeukaten parte hartze-maila inpresionatu zuen Oppenheimer.

Zientzi museoei buruzko ikuspegi berria

2. irudia: Beste tokitan gertatzen ez den moduan Exploratorium-aren erraiak agerian daude. Tailerrak ateondoaren espazio zentrala betetzen du beste zenbait erakusgaien artean. Lanean ari denean museoaren erakarrienetako bat da. Dena bertan egin eta konpontzen da.

Ameriketara itzuli zenean ikusitako guztia ausnartuz hasi zen. Museoek orokorki eta Zientzi museoek berezi, gauzak zentzu gutxirekin pilatzeko erakustokia izan baino, bisitariari kezkaren bat sortuko zion eragilea izan behar zutela pentsatu zuen. Ez zuten izan behar soilik zientziaren aurrerabideak erakusteko tokiak, kaleko jendeak zientziarekiko duen jarrera ia mistiko hori sostengatzen lagunduko zutenak, baizik eta bisitaria zientziaren oinarrien ezagutzara hurbiltzen lagunduko zuten ziri akuilatzaileak. Berak somatutako zientzilari eta kaleko jendearen arteko hutsune gero eta zabalago hori, ixten hasteko bide egokia izan zitekeela modu honetako museo iradokitzailea pentsatu zuen.

1969.ean San Franciscon zabaldu zen Exploratorium izeneko museoa burutazio hauen seme jatorra da. Esplorazioa eragin nahi duen museoa da. (Ikus errekoadroa). Museoa txalaparta ozenik gabe zabaldu bazen ere egun 500.000 bisitari baino gehiago hartzen ditu urtero eta gainera mundu osoan zehar kopiatua izan da. Museoa zabala eta irekia da, ahal eta erraztasun gehien eman nahi zaio jendeari museoan erakusten denarekin harremanik zuzenena izan dezan. Bide honetan esaterako, sei hilabetetarako balio duen sarrera-txartela eskuratu ahal da.

Frank Oppenheimer-ek ezin izango du gehiago Exploratorium -eko aretoetatik paseatu, bisitariek, umeek batez ere, esploratzen dutena begiratuz eta haien arrakastak gozatuz. Birika-kantzer gaizta batek betirako eraman bait zuen pertsona onen ehiza-zelaietara urtearen lehenengo egunetan.

Duela bi urte egindako elkarrizketa batean Frank Oppenheimer-ek "Exploratorium"aren mamiaz eta antolakuntzaz mintzatzen zen. Hernen, elkarrizketa horren zati hatzuk transkribatuko ditugu.

"... Duela hamalau urte Exploratorium-a sortu genuenean kaleko gizona eta aditua banatzen dituen distantzia ezabatzea izan zen gure helburua. Gure arteko bakoitzaren bizia eta eguneroko esperientzia, zientzia eta teknologiaren mundu izugarri konplexutik gero eta gehiago banatzen duen hutsunea bea nahi genuen. Exploratorium-ean, pertsonek helduezintzat jo dituzten kulturaren zenbait aspektu gertutasunez ezagutzeka posibilitatea dute. Exploratorum-ean pertsonek zeraren kontzientzia har dezaten nahi dugu, mundua uler' dezaketela, adituen erabakiei makurtzea behartuta ez daudela eta hesiek ere parte har dezaketela...

...Gehiengoarentzat eskola jasanezina egiten duten betebehar-sistemaz Ithratu gara eta saiatu egiten gara urrundik ere nota edo zigur buten (Intzarik duenari ekidaren. Gure arauetako bat bisitaria inolako epaiketaren aurrean edota lehiaketa-egoera balean jartzea da...

...Askatasun hori mantendu asmoz, gure saioak modu anizkoitzean erabili ahal izateko moduan burutu ditugu. Fsku baten hatzekin kontatzen dira ekintza bakar hats lotutako moduloak...

...Guk jokatzen dugun papera turismo-agentzia on harena da. Gure bezeroei beharrezko baliabideak (kontzeptualak zein instrumentalak eskaintzen dizkiegu beste batzuk esfortzu itzelez aurkitutakoa modo eroso batez I kusi ahal izan dezaten. Horrenegatik, berriro ere, superioritate-egoera batean gaude eskolaren instituzioarekiko. Ikastara batek puntu batean hasi behar du eta beste batean bukatu: programa bat bete beharra dago. Honela, eskolan proposatutako turismoa aire egokitutazko harietako trenetan, zeinetan lehwtila ere ezin irekirik alde batetik beste batera hatt zoaz hurrengo lotura ez galtzearen asmo bakarrarekin, egindakoaren antzekoa da. Turismo inteligentea –atseginena dena baita ere– zetan oinarritzen da: patxadaz hartzean. pasiatzean toki hura hau baino gehiago esploratzearen askatasuna hartzean, beranduago atzera egiteaz aurreiritzirik ez izatean, ukatzean, haztatzean. aurkitutako gauzak sentitzean...

...Museo gehienek artistengana jotzen dute haina haien aktibitatea barnearkitekturara, dekoraziora eta diseinura mugatzen dute. Guk, ikuspegi zeharo desberdina hartu dugu. Guztiz konbentzituta nago aktibitate artistikoek zientifikoekin zerikusi handia dutela: biok naturaren behaketan dute jatorria eta hartan oinarrituta deskriptzio koherenteak eta ¿Ikur osagarriak sortzen dituzte. Natura benetan ulertzeko horretako bat ere ezin da baztertu. Horrexegatik hain zuzen prest haute gure ar tura zientifikoei hurbiltzen zaizkien ardura estetikoak dituzten artista guztiekin lankidetzan aritzeko, Honelako lankidetzaren adibiderik ezagunena, eta espektakularrenetako bat akaso, Robert Miller-ek bururatutako "eguzki-pintura" koadro argitsua da.

Artistak paleta moduan, prisma-serie batek deskonposatutako eguzki-argiak sortutako koloreen mailuketa guztiz sotila erabili du. Marrazkia, ispiluren bidez lortzen da. Eguzkiak disdiratzen duenean efektua harrigarria da eta bisitariak heze borondatez alia dezake. Nere ustez, "Eguzki-pintura" hau Exploratorium-aren ezaugarria da: era berean artelana eta isladatze- eta refrakzio-fenomenoen aurkezpen zientifikoa da..."