Fai 15.000 millóns de anos, cando non había espazo nin tempo, produciuse a Gran Explosión (Big Bang). O espazo resultante desta explosión de todas as partes e á vez, comezou a encherse de materia e enerxía. Co espazo apareceu o tempo e a partir de aí é o que nos toca. A materia xerada tras esta gran explosión comezou a almacenarse en grandes unidades formando Galaxias. As galaxias son os ladrillos que forman o Universo.
Nestas galaxias, as nubes de po e gas, chamadas nebulosas, crearon estrelas debido ao colapso de gravidade. Segundo as características destas nebulosas, aparecen estrelas simples, estrelas múltiples, cúmulos abertos ou cúmulos globulares. As estrelas clasifícanse segundo a súa cor (relacionado coa temperatura) e o seu tamaño: falamos de xigantes brancos e vermellos, ananos brancos, etc. Todos estes astros, tanto a primeira ollada como coa axuda de prismáticos, poden verse no firmamento.
Pero cando o Home mirou por primeira vez o ceo da noite, viu una serie de astros brillantes que, ademais da Lúa (ademais da Gran Deusa), estaban mesturados. Coa intención de superar a desorde que viu, a estrela uniu as imaxes e deulle nomes de animais ou personaxes mitológicos. Estas asociacións estelares denomínanse constelacións.
Nós, este mundo de constelación cheo de lendas e historias fermosas, podemos utilizalo paira andar no ceo da noite. Tamén podemos atopar os elementos máis interesantes que compoñen o universo.
Tomemos a notoria constelación de sete estrelas chamada OSA MAIOR (URSA MAIOR) (Figura 1). Mentres os exipcios vían alí ao deus Hipopótamo, os gregos chamáronlle Arcones (do Norte). Logo, por motivos fonéticos e poéticos, aquel nome converteuse en Oso. Os gregos viron tamén un carro nesta constelación: CARRO PRINCIPAL. Os vascos, pola súa banda, viron aos gardas (Guardak), á galiña coas súas chites (Kolkatxitos) ou ao ladrón de bueyes (Itohoina), entre outros.
Esta constelación, que é sen dúbida a máis coñecida de todo o ano, ten unhas características especiais:
A estrela Euskonews desta constelación (penúltima da cola) é una dobre estrela visible a primeira ollada: Está formado polas estrelas Mizar e Alcor.
Utilizaremos a OSA MAIOR como chave de Ortzi.
Se prolongamos a liña entre o ? e as b da Osa Maior na dirección de Pegasus, aproximadamente a lonxitude da constelación, atopamos una estrela. Non é moi espectacular, pero é coñecido: Estrela Norte (Polaris). É importante paira orientarse tanto na terra como no mar. É a cola dunha constelación en forma de Oso ou Carro de menor tamaño e menor brillo: OSITO. Estrélaa Norte é un supergigante amarelo, 1600 veces máis brillante que o Sol, situado a 350 anos-luz.
Á dereita do Ortzi (estendendo moito a liña que vai de e a bs do OSO MAIOR) veremos tres estrelas brillantes aliñadas no centro dun gran cadrado. Son o Tres Reyes ou Marías da constelación ORION (ver figura 2). No cadro arriba á esquerda atópase Betelgeuse, un supergigante vermello vello e frío.
É una das estrelas máis grandes que se coñece. Na diagonal do cadro, no outro extremo, atópase o Rigel superrgigante branco e azul. Isto é moito máis quente. Baixo o centro do Tres Reyes, no centro da senda situada á parte baixa do cadro, atópase a gran Nebulosa M42 de Orión. Pódese ver con prismáticos. Está formado por gases, pos e moléculas interestelares. A xeración máis nova deste lugar de nacemento das estrelas ten só 100.000 anos. A súa cor avermellada pódese ver nas fotos.
Estirando a liña do Tres Reyes chegamos á estrela Sirius da constelación CANIS MAIOR (Izarrora). Está relativamente cerca (8,7 anos-luz) e é a estrela máis brillante do ceo. Sirio ten una estrela amiga, un anano branco. Só se pode ver mediante telescopio.
Prolongando a mesma liña en sentido contrario, chegamos ao Aldebarán da constelación TAURUS (Mirando ao Toro). Este é un supergigante laranxa (vese o amarelado).
Seguindo un pouco máis a mesma liña, chegaremos ao cúmulo aberto máis coñecido: A PLEIADEAK. Trátase dun grupo reducido de estrelas (a pesar de ter un centenar de estrelas, pódense ver 6, 7 ou máis estrelas dependendo da propia visión ou do instrumento utilizado).
Está nas túas mans, máis lectores, detectar máis estrelas e colocalas no firmamento, paira iso utiliza un planetario. Por exemplo, Castor e Pólux da constelación GEMINIS, Capella de AURIGA ou Procion de CANIS MINOR.
Vaiamos localizar o máis grande e fascinante que hai a continuación no firmamento e que se pode ver a primeira ollada: Galaxia de Andrómeda (M31).
Estirando a liña < -? do OSO MAIOR, atravesando estrélaa Norte e pasando lateralmente pola CASSIOPEIA da Vía Láctea (en forma de M ou W), chegaremos á gran casa denominada PEGASO. O vértice desta casa máis próximo a CASIOPEA é o da constelación de ANDRÓMEDA. Desde esta estrela, un terzo do camiño cara a CASSIOPEIA (ver Figura 1), pódese ver una estrela pequena e difusa (mesmo pode chegar prolongando a liña < -> da ANDROMEDA). Veremos a luz emitida fai 2.200.000 anos por uns cen mil millóns de estrelas. A galaxia de Andrómeda é equivalente e “amigo” á Vía Láctea, a nosa galaxia. Ambos, xunto con outros, forman o Grupo Local de Galaxias. É una parte diminuta do universo.