A agricultura baseouse desde o principio na selección de determinadas especies, e nelas, especialmente de variedades con características favorables, tanto paira a plantación como paira conseguir una maior cantidade e calidade do produto. A mellora xenética é a implantación dunha metodoloxía científica no proceso mencionado. Grazas a iso, xunto coa implantación de novos produtos agrícolas e as novas técnicas agrícolas modernas, conseguíronse sementes que conseguiron o rendemento actual da agricultura. A mellora xenética baséase na variabilidade natural das especies plantadas e dos herdeiros próximos que poden cruzarse con elas. Si a introdución dunha determinada característica a unha determinada especie fose interesante e non existise tal característica nas variedades dispoñibles, a mellora xenética non podería actuar. Niso estase traballando, máis ou menos nos últimos 15 anos, a bioloxía molecular.
A aplicación de tecnoloxía de ADN recombinante supuxo una revolución no campo da mellora xenética das plantas. Até ese momento, a mellora xenética realizouse mediante a selección das variateras e técnicas de cruzamento. Ademais dun proceso lento e custoso, eran técnicas con barreiras xenéticas insalvables.
As plantas alteradas teñen os seguintes obxectivos:
Até agora transformáronse gran cantidade de millo, tomate, soia, pataca, algodón, arroz, girasol, remolacha, tabaco, alfalfa e verduras. Case 60 especies de plantas transxénicas están a investigar antes da súa comercialización (preto de 20.000 experiencias no mundo).
Outras aplicacións desta tecnoloxía permiten a produción de hormonas en plantas de interese terapéutico e encimáticas. Por exemplo, ao ter o xene da subunidad B da toxina do cólera, desenvolveron una pataca transxénica que inmuniza a esta enfermidade. Así mesmo, desenvolvéronse xenes que codifican proteínas de alto valor engadido nos mamíferos de diversos mamíferos. Son fármacos como o activador do plasminógeno ou o factor anti-hemofilia. No caso dos alimentos fermentados obtivéronse bacterias lácticas e fermentos transxénicos paira a obtención de queixo con menor tempo de maduración ou viño con sabor a froita.
Até a data extraéronse 16 produtos transxénicos existentes no mercado en Europa: 12 plantas transxénicas, 3 vacinas e kit de análise paira localizar bacterias que poden estar presentes no leite. Todas elas foron analizadas en profundidade antes da concesión da autorización de comercialización.
A Unión Europea ha aprobado diversas leis paira protexer a saúde dos consumidores. Os requisitos baséanse en determinar a composición nutricional do alimento transxénico e en detectar posibles alerxias ou toxicidade. O resto de alimentos non son sometidos a este tipo de probas, pero o seu efecto sería obrigatorio. O control dos posibles riscos paira o medio ambiente e a saúde humana das actividades dos organismos modificados xeneticamente en España establécese na Lei 15/94, de 3 de xuño, e no Regulamento aprobado por Decreto 951/1997. Dúas directivas comunitarias (90/219). e 90/220 CEE) incorporadas á lexislación española. Así mesmo, regulouse a etiquetaxe dos alimentos transxénicos destinados ao consumo humano, como a soia e o millo, mediante o Regulamento dos Ministros de Agricultura do Consello da Unión Europea (1139/98, maio 1998). Entrou en vigor o 3 de setembro de 1998, en substitución do regulamento 1813/97.
Con todo, un dos temas que máis debate suscita na normativa europea é a etiquetaxe, xa que se pretende que apareza en todos os alimentos transxénicos que se comercializan. Por iso a lei segue esperando cambios.
Os controis aos que deben someterse as variedades xeneticamente modificadas, dúas veces maiores que os alimentos convencionais, deben asegurar ao consumidor e ao agricultor non só seguridade e saúde senón tamén eficacia no seu uso. O primeiro requisito é a inscrición no Rexistro de Variedades Comerciais, tanto en España como na organización que opera en Europa. Os requisitos de inscrición pódense agrupar en tres tipos de criterios: identificación, valor agrícola e resistencia a enfermidades.
Os alimentos transxénicos son, en definitiva, una realidade indiscutible. Os científicos que traballamos nestes temas non podemos obviar os efectos da súa sociedade, senón que debemos facer fronte á responsabilidade de informar á sociedade sobre os seus posibles riscos e as súas enormes oportunidades.
José Ignacio Ruiz de Galarreta (NEIKER)