3562024(e)ko abendua
Erreportajeak
Labar-artea digitalizazioaren eta AAren aroan
Digitalizazioaren eta adimen artifizialaren iraultza arlo guztietara iritsi da, baita kobazuloen barrunbeetara ere; eta, besteak beste, labar-artea hartu du ikergai. …
Aingiren arrangurak
Misterio asko izan ditu beti aingirak inguruan. Batzuk joan dira argitzen, urteetako ikerketen poderioz. Baina, gaur egun, badago beste misterio …
Elkarrizketak
“Ikertzaileen ongizatea bermatzea eta aurkikuntza disruptibo gehiago sortzea gustatuko litzaidake”
Juan Ignacio Pérez Iglesias (Salamanca, 1960) ez da berria Elhuyar aldizkariaren irakurleentzat, lehen ere agertu izan baita orriotan, rol desberdinetan: …
Analisiak
Garunaren misterioak arakatzen
Alberdi Alfonso, Elena - Achucarroko zuzendariorde zientifikoa
Carreiras Valiña, Manuel - BCBLko zuzendari zientifikoa, Ikerbasque ikerlaria eta “Hizkuntzaren neurobiologia” ikertaldeko burua
Garunaren funtzionamendua ezagutzea da egungo zientziaren erronka handienetako bat. Euskal Herrian, Achucarro Neurozientziarako Euskal Zentroa eta BCBL kognizioa, garuna eta …
Giza garunak nola funtzionatzen duen ulertu nahian, patologiak sendatzeko
Alberdi Alfonso, Elena - Achucarroko zuzendariorde zientifikoa
Achucarro Basque Center for Neuroscience zentroan neurobiologian aritzen gara, eta arreta berezia jartzen diegu garuneko bi zelula mota nagusien arteko …
Garunak hizkuntzarekin dituen konexioen bila
Gure ikerketa askok bilatzen dute argitzea nolako loturak dituzten garunak eta bakoitzaren portaerak horrelako prozesuetan; hizkuntza-ezagutzaren mailekin lotutako neurona-osagaiak —soinuak, …
Lekukoak
“Zientziaren balio soziala berreskuratu behar dugu”
Javier Armentia Fructuoso (Gasteiz, 1962) astrofisikaria da, eta Iruñeko Planetarioko zuzendaria izan da sorreratik (1990) aurtengo udazkenera arte; horrenbestez, ez …
Istorioak
Okerreko etsaiaren kontra
“Abenduaren 13ko goizaldean, hiri osoan hasi zen bataila. Kale handi eta txikietan bandera gorriak astintzen zituzten. Eraikinen gainaldeak eta patioak, …
Ekinean
"Kirol-errezeta pertsona guztientzat da ona"
Maren Martinez de Rituerto Zeberiok Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzien gradua —JFKZ— egin bazuen ere, osasun-arloan dabil lanean. Ez du, …
Atarikoa
Ez da kasualitatea
Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia
Abenduan banatzen dira Nobel sariak. Guztira, zazpi dira Medikuntzako, Fisikako eta Kimikako aurtengo irabazleak, eta zazpiak, gizonak, denak zuriak, eta …
Gai librean
Arau berriak, jostailu berriak
Gizakiok luze aritu gara teknologiaren jolastokian. Betidanik, egia esan. Oraindik Homo sapiens bat bera ere bizi ez zen garaian, baziren …
Argi ibili kuantikarekin
Imajina itzazu amonak logelako tiradorean gordetzen zituen urrezko eraztun, lepoko eta belarritakoak, urre-kolore distiratsu bereizgarri horrekin. Edonork esango luke imajinatzen …
Matematika, hezkuntza eta generoa gurutzatzen diren lekuen kartografia bat
Zein neurritan dago zientziaren izaera maskulinitatearen ideiari lotuta? Galdera hori bota zuen Evelyn Fox Keller fisikari eta epistemologo feministak 80ko …
Birusen aurkako gudari irribarratsua
Piperra Ameriketatik ekarritako laborea den arren, egun Euskadin landatutako piper-mota nagusiak, “Gernikako piperra” eta “Ibarrako piparra” (1. irudia), gure baldintza …
Albisteak
Zulo beltz batek jaurtitako zorrotadarik luzeenak aurkitu dituzte
Zulo beltz batek jaurtitako zorrotadarik luzeenak aurkitu ditu nazioarteko astronomo-talde batek. Bi zorrotada dira, eta bien artean 23 milioi argi-urteko …
Herri indigenei egindako kalteengatik barkamena eskatu du Kanadako Elkarte Medikoak
Kanadako Elkarte Medikoak (CMA) barkamena eskatu die herri indigenei, praktika medikoentagik edo haien gabeziagatik historikoki eragin dizkieten kalte fisiko …
Three Mile Islandeko zentrala martxan jarriko dute berriro, Microsoft hornitzeko
Constellation Energy energia-konpainiak Three Mile Islandeko (Pennsylvania, AEB) zentral nuklearra irekiko du berriro, Microsoft hornitzeko. Joan den astean, 20 urteko …
Exoplaneta bat behatu dute Eguzkitik gertueneko izar bakanean
Astronomoek exoplaneta bat aurkitu dute Barnarden izarra orbitatzen; alegia, gure Eguzkitik gertuen dagoen izar indibidualean (6 argi-urtera baino ez dago). …
Medikuntzako Nobela, mikroRNAk eta haien funtzioa aurkitu eta azaldu zuten ikertzaileentzat
Victor Ambros eta Gary Ruvkun biologoek jasoko dute Medikuntza edo Fisiologiako 2024ko Nobel saria, mikroRNAren aurkikuntzagatik eta gene-erregulazio post-transkripzionalean …
Ozpin-euli heldu baten garun osoaren mapa egin dute
Ozpin-euli heldu baten garun osoaren kartografia egin dute: 140.000 neurona eta 50 milioi konexio baino gehiago. Nature aldizkarian eman dute …
Fisikako Nobela, adimen artifizialeko sistemen oinarria garatu zutenentzat
John J. Hopfield eta Geoffrey E. Hinton ikertzaileek jasoko dute Fisikako Nobel saria, sare neuronal artifizialetan oinarrituta egin dituzten aurkikuntzengatik, …
Kimikako Nobel Saria, proteina berrien sorrerari eta egituraren iragarpenari
Kimikako Nobel Batzordeak hiru ikertzaile saritzea erabaki du aurten: batetik, David Baker, proteina berriak diseinatzeko tresna garatzeagatik, eta, bestetik, Demis …
Magnetosomen degradazioa ikertu dute giza zeluletan
Magnetosomen degradazioa aztertu du Magnetismo Eta Material Magnetikoen Taldeak (GMMMT), biriketako kartzinoma eredu batean. Emaitza oso baliagarritzat jo dute, magnetosomen degradazio-prozesua …
Almidoia digeritzeko geneak uste baino askoz lehenago ugaritu ziren
Almidoia digeritzeko funtsezkoa da listuko amilasa entzima, eta, horrek gure elikaduran duen garrantziaren erakusgarri, entzima horren genearen hainbat kopia dauzkagu …
Eraikinetako tenperatura jaisten duen zementu bat sortu dute
Eraikinetako tenperatura jaisten duen zementu bat sortu dute Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikertzaile batzuek. Teknologia berri bat garatu dute, zementuaren propietate …
Uharteak gako dira munduko landare endemikoen babeserako
Uharteak lurrazalaren % 5 baino zertxobait gehiago ez badira ere, haietan bizi dira munduko landare espezie guztien % 31. Hori …
Ondorengoak izateak uste baino energia gehiago eskatzen duela baieztatu dute
Pertsona batek ume bat izateko behar duen energia orain arteko aurreikuspenek kalkulatu dutena baino 24 aldiz handiagoa izan daiteke. Animalia …
Adimen artifizial generatiboko sistemek 5 milioi tona zabor elektroniko sor ditzakete 2030erako
2030erako, adimen artifizial generatiboko sistemek 1,2 eta 5 milioi tona zabor elektroniko eragingo dituztela kalkulatu dute. Nature Computational Science aldizkarian …
Plastikoak janari-hotsa du zetazeoentzat
Itsasoaren hondoan argirik gabe ehizatzen duten zetazeoentzat, txibia gozo bat eta plastiko-zati bat oso antzekoak izan litezke. Izan ere, ultrasoinuen …
Ugaztunentzat ez zen erraza izan tente jartzea
Ugaztunak narrastien gisara ibiltzetik tente egotera pasatzea trantsizio konplexua eta ez-lineala izan zen, eta uste baino askoz beranduago gertatu zen. …
Entitate berri bat aurkitu dute giza mikrobioman: obeliskoak
Andrew Fire Nobel sariduna buru duen nazioarteko talde batek entitate berri bat aurkitu du gizakien ahoan eta hesteetan bizi diren …
Parisko Hitzarmenean adostutako tenperatura-igoeraren muga gainditu da
2024ko urriko azaleko airearen tenperatura globala, bataz beste, 1,65 ºC altuagoa izan zen industrializazio-aurreko tenperatura baino, eta, 15. hilabetea izan …
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
