Arrantzaleen arteko bizimodua dastatzen
Bidaia honen nondik norakoa
1984. eko irailaren hasieran, berri triste batek jo zuen gure atea, ez ginela munduari itzulia egitera irtengo, asmo horietan bait ginen. Horretarako batzuk egurrezko belauntzi bat egina zuten, bost urteko izerdi, hotz eta goseak horretan igaroaz. Beste batzuk 1984. eko maiatzean eten genuen gure hemengo bizimodu normala eta burubelarri bidaia prestatzen hasi. Berri triste hark ez zerurako, ez infernurako utzi gintuen.
Psikologikoki etenda zegoen bizimodua, fisikoki ere eten beharra sentitu nuen. Belazko bidaia hau zela eta ezagutu nuen kapitain baten bidez Bermeora hurbildu nintzen eta PEVASA konpainiako Juan Maria Soroa atun-ontzian irteteko erraztasun guztiak eman zizkidaten.
Pasaiara etorrita zegoen ontzi hau konpontzeko asmoz, eta konpondu bezain laister Afrikarantz abiatu ginen. Helburu pertsonaletik aparte, itsaso hartan harrapatzen zituzten atunen estatistika egiteko asmoa eraman nuen.
Marinelekiko lehen-harremanak
Ontzia portutik irten aurreko egunetan han ibili nintzen Pasaia aldean barkua ikusten eta behin edo beste bazkaldu ere egin nuen marinelekin batera. Gogoan dut orduan kontramaisu zen Rafaelekin nola egon nintzen hizketan; nahiz espainieraz hitzegin ez nizkion gauza batzuk ulertzen. Orduxetik konturatu nintzen hizkuntza aldetik zegoen nahasketa: euskara, gailegoa, beltzena eta espainiera.
Biologoa nintzela entzutean berehala sartu ninduten biologoei buruz eginik zeukaten fitxan. Askotan ikusten zituzten biologoak arraina neurtzen Afrikako portuetan; portuan egin ordez, barkuan neurketak egitera zetorren biologoa izan nintzen.
Pasaiatik Canarias bitartean gehienbat zubian egon nintzen, kuberta aldeak trastez beteta zeudelako. Marinelak ere zubi aurre-albotan egoten ziren goardia egiten, gau eta egun txandaka. Okasio ona izan nuen banan-banan haiekin egoteko.
Nire bizitzan lehendabiziko aldia zen itsasoratzen nintzela eta marinelek hori jakinik, irakasle-papera egin zuten lehen egunetan: "Ikusiko duzu Afrikara iristean... "Aurreko marean hau-eta-hau ikusi genuen".
Gauza asko jakin nuen haien bizitzaz lehen egun haietan, batez ere gailegoenaz: zituzten seme-alabaz, nongoak ziren, etxekoez zenbat gogoratzen ziren, etxekoen argazkiak ere erakutsi zizkidaten,... Lezoko batek zion: "Itsasoratzen naizen bakoitzean, kostako mendiak galtzear daudenean, tristura handi batek hartzen nau; gero, ohitu egiten naiz". Senegaldar batek, handik egun gutxitara aitortzen zidan: "Itsasoan nabilenean andreaz gogoratzen naiz, berarekin amodioa egiteaz; etxean naizenean eta andrearekin gozatu naizenean, seme-alabetaz arduratzen hasten naiz". Gailego batek, berriz, andrea baino pena handiagoa semeak ematen ziola aitortzen zuen: "Hain txiki, ahul eta laguntza-beharreko ikusten dut...".
Kanariar Irletako egunak
Portugaleko kostan bi egun eta bi gau ekaizpean igaro ondoren, Kanariatara heldu eta lau egun igaro genituen. Egun horiek sarea hartu eta beste azken ekipamenduak egiteko izan ziren. Egunez, bada, lana egon zen barkuan, eta gauez hirira joaten ginen.
Ezagunak zituzten marinelek hemengo bazterrak, han ibiltzen ginen batetik bestera. Emakumeak ere zain zeunden errezibitzeko, barku asko bait da joan-etorrian Palmara sartzen dena. Gure barkukoak bi hilabete etxe aldetik egonak ziren eta lehorreko egonaldiok itsasoko tentsioa astintzeko balio diete. Hala ere, nire harriduraz, kasu honetan ere, emakumeetara joan ziren batzu; hurrengo egunean batek aitortzen zidanez: "Beste hark asko bultzatu ez banindu, ez nintzatekeen oraingo honetan joango".
Hiru emakume etorri dira gurekin Pasaiatik Palmara: arrantza-patroiaren emaztea, makinista batena eta kontramaisuarena. Ofizialek kamarote handiak dituzte eta badute beren emazteak eramateko modua, baina ez du inork ekartzen arrantzara: "Ez dut nire andrea nire lanaren testigu izaterik nahi" zion ofizial batek eta ez du bere andrea inoiz arraintokira eraman. Emazteak, berriz, arrantzale-bizimodua tristea dela dio, bai arrantzalearena, bai emaztearena, bakardade handikoa.
Taberna batean eserita marinel batek bere ametsak kontatu dizkit, lehorrean geratu nahi luke, agian, "Marea honen ondoren lehorrean geratuko naiz". Hogeitabederatzi urte ditu eta ezkondua da. Ez dut itsasoan lanean gustora dabilen inor topatu.
Portuko agurra tristea izan zen, malkoak baziren portuan geratutako emakumeen begietan. Barkua askatu baino lehen bi emakumek aldegin zuten. Kontramaisu zaharra ere portuan geratu zen, egun horretan hartu bait zuen bere erretiroa: "Nire azkenaurreko bidaia izan da, itsasoan ez da inoiz" azkenekoa" esan behar. Barku barnean isiltasun nabarmena egin zen irteerako unean. Armadore eta teknikoak ere han geratu ziren kaian; Afrikako bakardade pertsonal eta laborala zuten zain itsasoan.
Jai-egunik gabeko mundua
Goizeko bost erdiak aldera jeiki eta sukaldera doa gosari txikia egitera: kafea, kafesnea edo Cola-Cao, ogi eginberri beroarekin batera. Sukaldetik igarotzen dira, baita goarditik irtenberriak ere. Sukaldari-laguntzaileak lauak aldera egin du ogia eta beste gauza guztiak ere prest dauzka.
Marinel erdiak zubi aurreko prismatikoetan egoten dira goiz-partean, horizonteari begira, txoria edo arraina noiz ikusiko. Ababorreko prismatikoan patroia eta senegaldar bat txandatzen dira; erdikoan, hiru marinel eta estiborrekoan bi senegaldar. Eguna zabaltzen duenetik ilunabarrera arte prismatikoak martxan egongo dira, inongo etenunerik gabe.
Beste erdiak barkua garbitu, sokak josi, sareak konpondu, pintaketan ihardun, kableak elkarlotu, biberoak garbitu eta puntuan ipini, etab. aritzen dira. Goizerdian gosari ederra jotzen dute, bai batzuk, bai besteek.
Arratsaldean txanda egiten dute prismatikoetan eta goizean prismatikoetan egon direnak libre dute arratsaldean beren gauzak egiteko. Senegaldarrak egun guztian egoten dira prismatikoetan, oso behatzaile onak omen direlako, baina gero gauez ez dute goardiarik egiten.
Baina ontzian bada beste marinel-mota bat, gehiago penatua, nire irudiko: makinetakoa, hiru mila zaldiko motorra puntuan edukitzen ahalegintzen dena. Hango zarata ez da bromatakoa, berehala aldegiten nuen nik handik, haiek ere aurikularez ibiltzen dira. Hauen lan-sistema, lau ordu lan egin eta gero beste lau atseden izaten zen. Beti makina artean, koipez zikinduta, 36°C-tan zegoen labe zaratatsu batean sarturik; harkuko lanposturik txarrena, nire eritziz.
Aste-egunetan eta jai-egunetan irauten du erregimen honek, han ez dago honelako berezkuntzarik. Denboraren nozioa galduta geratzen da; orduak esanahi gehiago du, asteko egunak baino. Portura, badakite, ez direla ontzia bete arte joango, berdin zaie zein egun den.
Jai-eguna gosarian igertzen da, kafesnearearekin batera hartzeko, gailetak ateratzen dituztenean. Benetan estimatzen dira gailetok, ez pentsa.
Txoria, Arraina!!
Aurreko lerroetan aipatu dudan bizimodua erabat aldatzen da txirrinak jotzen duenean. Marinel guztiak egiten ari diren lana utzi eta kubertara igotzen dira, batzuk pangara (sare-muturrari eusteko askatzen duten txalupatzarra), bakoitzak bere tokira eta patroiari adierazten dio ikusten duena.
Ez da alarma-txirrina txoria edo arraina ikusi orduko jotzen. Sarritan radarrez lekutzen da txori-saldoa, agian, 20 itsas mila edo gehiagotara. Ontziak haranzko norantza hartzen du. Norantz aldaketa ez dute bapatean egingo, ingurukoak ez konturatzeko moduan baizik. Hemen lehiaketa gordina dago eta lehen arrainera inguratzen denaren izaten da sarea lehen botatzeko eskubidea.
Prismatikoek miatu dute patroiak esandako tokian, norbaitek "Txoria!" esan arte. Bigarren datua txori horien jokabideari buruzkoa izango da: "Biharrean ari da!" ala ez. Zenbat eta gehiago hurbildu, orduan eta hobeto ikusten dira gauzak: "Arrain handia!", edo "Arrain txikia", "Arraina saltoka azalean".
Arrainaren berri jakiten denean, eta arrantzatzeko moduko arraina denean, makinak topean ipiniko dira eta ingurukoek ere ikusi baldin badute, apustu gogorra gertatzen da. Badakite besteek nolako motorrak dituzten, badakite zeinekin egin dezaketen laisterketa, eta zeinekin ez.
Arraina dagoen tokira hurbiltzean joko da txirrina eta eskua arraina dagoen era zuzenduz: "Han!" esango diote patroiari, edo "Kontuz, beste ontzi bat estiborretik" izan ere, patroia mikrofonoa eskuetan duela, arrainari begira bakarrik dago. Patroiaren "Larga!" hitzaren zain dago jende guztia une horietan, maniobrar hasiera emateko. Arrain-saldoari "burua" harrapatu behar zaio, gidaria harrapatu behar da, bestela, haren atzetik beste guztiak joango dira sare-azpitik.
Barruan da!
Ia kilometro t'erdiko sare itzela bota da; arainak berehala sentitzen du zerbait eta urperatu egiten da, bistatik galduz. Sareak 200 metroko altuera du, batek sareazpia gora pasatzen badu, akabo!, agian, denek ihes egin dezakete. Egokiena, sarea topatzen dutenean, arrainak jira-bueltan hastea da sareari jarraituz, beherantz egin gabe.
Horregatik, sarea itxi denean, begirada guztiak sare-erdian daude. Arraina balego, maniobra-mota bat egingo da; ez balego, beste bat. Arrain-ale batzuk ur-azalean agertzen badira: "Barruan da! entzuten da kuberta osoan eta arraina ateratzeko maniobra hasten da, marinelak pozez beterik izanez.
Askotan egiten da kale arrantzan, ohiturik dago arrantzalea, ez du honek harritzen. Etsipen handiz hartzen du egoera hori, baina pena hori biziki nabarmentzen du berak galdu duen arraina inguruko ontzi batek bere aurrean harrapatzen badu.
Sarea ia erabat bildu denean eta arraina sarearen muturreko zakuan bilduta ur azalera ekartzen denean, sareari tiraka aritu direnak bordatik arrainari begira geratzen dira une batez. Ez da inor kalkuluak egin gabe geratuko: "10 tona, 15,...". Kalkuluak ez dira hor bukatzen, tonak bider 300 egingo dute buruz, hori bait da prima gisa kobratzen dutena.
"Hemen ez dago inor kirola egitearren" maiz esaten zuten marinelek; jendea ez zen, agian, sare-botaldia ondo irten zelako pozten, harrapatu zen arrainagatik baizik. Ez zeuden kirolzaletasunez, dirua irabazteagatik baizik. Hilean 30. 000 pezeta bakarrik irabazten zuten soldata finko bezala; gainerantzekoa prima-moduan irabazi behar izaten dute. Urtean batezbeste harrapatzen dutena kontutan hartuz, hileko 90. 000 irabazten dute. Niri ez zitzaidan asko iruditu, Afrikaraino etorrita irabazteko; beraiek ere gustora geratuko lirateke, agian, etxean, baina langabezia handia dago lehorrean ere, aukera hori izateko.
Barku barneko harremanak
Lanerako egonik, eta hainbeste egun itsasoan, zer-nolako harremanak sortzen diren jakiteak sortzen du halako jakinahia lehorrekoengan. Lantokia eta bizitokia den espazio itxi batean sor daitezkeen egoerek bitxiak izateko arriskua daukate: "Barkua gartzela baino okerragoa da; gartzelan bisitak badituzu, hemen ezer ez" esan zidan marinel batek.
"Lasai ikusten zaituztet, bada, nik" esaten nien beste mareetan gertatzen omen diren gorabeherak entzun ondoren. "Gu, orain, lehorrean egonberriak gatoz, ikusiko dugu hemendik laupabost hilabetetara".
Ontziratu eta berehala inguratu zitzaidan bati buruz honela zion beste marinel batek: "Gogoratzen al duzu halakoa nolaz inguratu zitzaizun?. Aurreko marean ez zuen inork tragatzen eta inorekin hitzegin gabe egin behar izan zuen denbora asko. Orain dexente ondo dabil, baina laister piztuko dira su zaharrak". Su horien lehen kea eta txinpartak ikusi ahal izan nituen etxera etorri baino egun batzu lehenago.
"Gabon-egunetan nire barkuan –kontatzen zuen patroi batek– bi anaia labana eta guzti ibili ziren borrokan. Jendeak bereizi behar izan zituen" Egoera gogorrak sortzen direnaren seinale izan daitezke gertaldi hauek. Berak ikusitakoa kontatzen zuen beste batek. "Ni ibili nintzen ontzi batean, mahaiean labana-markak eginak zituzten marinelek, jateko orduan albokoak bere ukondoa marka hartatik pasa ez zezan".
Nik ikusitakoaz hitzegin behar badut, ezin dezaket horrelako ezertxo kontatu. Jantokian marinelek nazionalitateka banaturik zeuden; gailegoak, beltzak, euskaldunak. Ohitura hala zutelako.
Hizkuntzaren dinamika oso kuriosoa gertatu zela zioten; beltzek Wolof hizkuntzan; Euskal Herrikoek, batzuk euskaraz ez zekiten, giputzak eta bizkaitarrak ez zuten elkar ulertzen, espainieraz hitzegiten zuten. Gailegoen artean ere, pixkanaka-pixkanaka espainiera nagusitzen ornen zen; zergatik?: "Begira, tentsioa geroz eta handiagoa egiten da eta ez da nahi izaten inorekin begirune berezirik izatea. Horrelako edozein detaile, iskanbila baten detonadore izan daiteke; horregatik hizkuntz neutro batera jotzen dugu".
Ni naiz kapitan pilotu
Lagunarteko gorabehera hauek ezkutatzen dira lankontuak hasten direnean, lankontuan patroiak agintzen du. Ontzian hierarkia bat dago eta zorrozki antolatua, inork ez dezake hori gainditu, etxera joan nahi ez badu.
Oso herstua iruditu zitzaidan disziplina hori, ez bait nago ni horrela ohitua. Lehorreko enpresetan ere giro hori egoten ornen da, hala esaten dute, baina hala ere, itsasokoarekin badu alde handi bat, itsasoan fabrikaren barnean bizi da arrantzalea, ezin du aldegin etxera, lagunartera.
Bestalde, normala iruditu zitzaidan disziplina hori egotea, batetik, arrantzako une larrietan ez litzateke gauza onik gertatuko, batek erabakiak hartuko ez balitu, bestetik, nagikeria, eta utzikeria handiak gerta daitezke, lehorretik hainbeste egun urrun dabilen ontzi batean.
Hau normala iruditzen bazitzaidan ere, lan-asmoei buruz marinelek zuten ezezaguera oso harritzekoa iruditzen zitzaidan, alegia, norantz gindoazen; gauez martxan joango ginen ala jitoan geratuko; handik zenbat egunetara porturatuko ginen; beste barkuak non ari ziren arrantzan,... Niri galdegiten zizkidaten gauzaok, ni, beti zubian nenbilen, enteratuta egongo nintzelakoan. Nirekiko, esplikazio bat eman nion egoera horri, agian, errazago agintzeko modua izan zitekeen. Marinelen artean, ordea, tentsioa sortzen zuela iruditu zitzaidan.
Ez da gauza bat ahaztu behar, barkuko agintaria Bermeon dagoela, handik mila eta kilometro askotara; han jasotzen duten barkuan pasatzen ari den guztiaren informazioa eta telefonoz agintzen zer egin.
Barkuen arteko harremanak
Gineako Golkoan dabiltzan ¡a barku atunari guztiak Bermeokoak dira. Bi hilabetean, bizpahiru ontzi errusiar bestetik, ez genuen ikusi Bermeokoa ez zenik. Han zebiltzan frantsesak Ozeano Indikora joanak ziren, hango arrantzak erakarrita.
Denak elkar ezagutzen dutela esan nahi du horrek. Urrutira ezagutzen dituzte guztiak. Marinelek ere elkar ezagutzen dute, hala ikusten da itsasoan edo portuan elkarrekin topatzen direnean.
Gu Euskal Herritik gindoazelarik, hango barkuentzako trastez beteta joan ginen: janariak, edariak, tabakoa, lan-tresnak, makina-olioa,... Arraintokira iritsi ginenean, deitu genituen eta banaketa egin. Gabon eta Urteberri egunak ziren eta turroiak ere baziren janarien artean; haien poza!.
Marinelek, bada, honelako kasuetan ikusten dute elkar itsasoan dabiltzan bitartean; portuan dauden bitartean, portuko gauezko bizitzan sendotuko dute laguntasuna. Asko herri berekoak direlarik, oporretan ere elkarrekin ibiliko dira. Patroiak harreman gehiago du beste barkuetako patroiekin. Harreman laboralak, "lista" bereko barkukoekin, alegia, arrantzaren berri emateko kode sekretua duten talde berekoekin. Baina, harreman pertsonalak ez ditu irratiz agertuko, ontzi guztiak bait daukate irratia pizturik, eta norbaitek esaten duena, "vox populi" bait da.
Arrantzako unetan ez da inor lagun eta lehiaketa gordina suertatzen da elkarren artean, borroka batean bizi dira arrantzaleak, arraina nork harrapatuko. Arraina, lehen ailegatzen denarentzat izaten da, baina teorian hain garbia dirudiena, ez da hala kasua tokatzen denean: arraina kale (urperatu) egin duelako, edo azaleratzen denean, urrunago dagoen batek, haren jabetasuna eskatzen duelako, etab.
Lehorrekoekiko harremanak
Arrantzaleak, buruz, lehorrean bizi dira, nahiz eta hilabeteak egin itsasoan. Beren buruak lehorrean daude: familiarekin, andrearekin, seme-alabekin, lagunekin. Itsasoan depaso bizi dira, ez dute ezer eraikitzen han, uhera bezalaxe galtzen da haien igarotzea. Ez dut bat bakarrik topatu, bizitoki gisa barkua gustatzen zaionik; denek lehorrera joan nahi dute, eta ahal izanez gero, gehiago ez itzuli itsasora, edo ez behintzat, Afrikara.
Lehorra, ordea, urruti dago eta hango berriak hilabeteko atzerapenarekin datoz. Harreman-modu normala eskutitzezkoa da. Eskutitz guztiak Bermeoko bulegora heltzen dira eta hara doan batekin eskuz bidaltzen Afrikara. Afrikako kosta eta barkuen arteko lotura barku txiki batzuk egiten dute, jendea eta mandatuak egiteko daude, ez beste ezertarako.
Era honetarako barkua bazetorrela jakin eta motorrak geratzen genituenean, marinel guztiak kubertara irtetzen ziren, ginen. Barrenak zirri egiten zuen une haietan. Burdinezko barkuak ziren, baina haragizko bihotza zeramaten barnean.
Heltzen ziren eskutitzat ez ziren inoiz jende aurrean irakurtzen, norbere kamarotean sartuta baizik, bakardadean, lasai etzanda. Ezagutu nuen kassettez komunikatzen zenaren kasua, bere ahotsa horrela bidaliz eta hartuz; dirudienez, analfabetoa zen. Barkuko beste analfabeto batek, bere lagunari diktatzen zion etxera bidaltzeko karta.
Sexu-bizitza eta bakardadea
Ez dut alderdi hau asko arakatu han egon naizen egunetan, bizitu gehiago egin dut; gogorregi egiten zitzaidan gai honetan aztarrika hastea. Hala ere, sumatu nituen hainbat gauza, gertatzen zenaren berri ematen zidatenak.
Esate baterako, barku batetik bestera, gertu ginanean, egiten ziren deiak, bideoak trukatzeko, ez zen pornoen galdera faltatzen. Bestalde, ordea, pornoaren kontrakoak ere entzuten ziren "sartu-atera" hotz batzu besterik ez zirela salatuz. Aldizkari pornoak ere, han ibiltzen ziren kamarote batetik bestera, baina ez ziren falta izaten bestelako eskaerak ere: "Eman iezadazu pornoa ez den aldizkariren bat pajeatzez aspertuta nago eta".
"Bakardadea da arrant aleen emaztea" esan zidan etorrita gero Bermeoko armadore batek; uste baino egia handiagoa egoen esaldi horretan. Jendea bakarrik sentitzen dela deritzot, barku horietan. Elkarrekiko komunikazioa zaila gertatzen da: "Barkuko jende guztiak jakiterik nahi ez duzun gauzarik ez egin, eta ez esan; bestela, 15 egun barru, denek jakingo dute": Izan ere, mundu itxi horretan, gaur hitzegin beharrean sentitzen bazara, bihar zure laguna sentituko da eta, agian, zuk kontatuak ere kontatuko ditu.
Izugarizko gauza positiboa topatu nuen Juan Maria Soroa ontzian bakoitzak bere kamarote partikularra izatea, babesgune beharrezkoa iruditu zitzaidan. Beltzen kasua zen desberdina, haiek binaka eta hirunaka bait zeuden; beste guztiak banakoan egiten zuten lo. Kamaroteak lo baino zerbait gehiago egiteko modukoak ziren, alegia, bere mahai eta guzti.
Bakardadeetan larriena patroiarena iruditu zitzaidan, batetik, ontziko zaharrena zen, dexente gainera, eta bestetik, aginteak ematen duen bakardadea jasaten zuen.
Arrazismoa
"Ez nintzen arrazista Afrikara heldu arte, baina orain banaiz" esan zidan batek baino gehiagok eta, egia esan, arrazista topatu nituen.
Askorentzat beltzak ( "more-no" deitzen diete) zikinak, lapurrak dira. Eta ziur aski, beraiek topatu dituztenak hala izan dira gehienetan, hasi polizietatik eta portuetan aurkituetaraino.
Barkuan doazenekin ez dago harreman handirik: "Horiekin zertarako hitz egin? esan zidan lagun batek, ezer eskaintzekorik ez zutela adierazi nahirik. Beltzek elkarrekin wolof hizkuntzan hitz egiten zuten; nire eritzi, marinel zurien aurrean prestijio handia lortuko zuten tarteka bada ere, ondo ezagutzen zuten frantsesez hitz eginez gero, marinelek asko sufritzen bait zuten lehorrean frantsesez ez jakiteagatik. Frantsesa marinelentzat kategoria handiko hizkuntza zen, wolof, ordea, beltz ez-jakinena.
Ontzian ofizialki ematen zitzaien tratamendua besteena bezalakoxea zen, jan aldetik eta. Kamaroteen aldetik, esate baterako, zuriek ez zuten nahi izaten beltzak beste kamarotean han eta hemen nahasterik.
Jornalaren aldetik, badakit besteak baino gutxiago irabazten zutela, baina ez dakit zenbat gutxiago.
Ez nuke esango marjinatuak zeudenik, ez litzateke hori hitzik egokiena, baina sumatzen zen halako mesprexu bat.
Marinel zuri guztiek zuten esperientzia txarren bat beltzekin gertatua, portuan poliziek egindako abusua; erlojuren bat edo zerbait lapurtuarena;... Normala iruditzen zitzaidan gorroto txikiren bat edukitzea, baina ez, zuten adinakoa.
Marinelak esplotatuak ziren lehorrean, bai pub-etan, bai emakumetan, ba¡ bidera irtendako lapurketetan. Nire eritziz, beren desosegua ustez berak baino gutxiago zirenetan deskargatzen zuten: "Patroia marinelei errita eginaz deskargatzen da, baina nik norengana jo behar dut deskargatzera? zion marinel batek. Lapur zuri eta handiez konturatu gabe, lapur txikien gainean deskargatzen ziren.
"Ez dira beltzak zuriak baino hobeak" behin baino gehiago entzun nuen, "ez ordea, okerragoak ere" erantzun izan nien bueltan.
Euskaldunak arrazistak topatu nituen Euskal Herriarekiko ere, kanpotik etorritako guztiak espultsatu egin behar direla gogor defendatuz. Ez nuen ulertzen nolaz mintzo zitezkeen horrela, besteen itsasoan arrantzan ari ziren batzuk.
Ospakizun gutxiko tokia
Ontziratzen duen arrainetik jasotzen du arrantzaleak bere jornal-zatirik handiena; biziki pozten da, beraz, arrain asko sarean ikusten duenean.
Arrantzako uneak oso tentsio handikoak izaten dira eta arraina ur-azalean ikusten denean, orduan probetxatu behar da arrantza egiteko. Horregatik, sare-botaldia ("etxada") egin eta sarea jaso orduko, han izaten dira bizkor mugitzeko deiak, maniobra prest al dagoen galderak, bakoitza bere tokira joateko aginduak. Giro hau dagoela zail egiten da harrapatu den arrainari buruz ospakizunak egiten hastea; arraina dagoenen harrapatu egin behar da, eta ez beste ezer.
Ilunabarra etortzen denean, ordea, ordu ona zitekeen patroi eta marinelak elkarrekin elkartu eguneko gora-beherak komentatzeko, Nire buruan ehiztarien jokabidea neukan, agian, ehiza ondorengo festa-giroa, edo baserriko uzta-ondorengo ospakizuna.
Baina barkuan ez da hori gertatzen, zortzi ordu fabrikan igaro ondoren, nagusi baten esanetan aritu eta etxera doanaren giroa gehiago nabari zen. Arrain asko harrapatu ondoren sumatzen zen alaitasun berezia, baina ez nituen ia inoiz patroia eta marinelak, denak batera, beren alaitasuna konpartitzen ikusi.
Arrotz itsasoan, arrotz lehorrean
Marinelak eta patroia ados zeuden horretan, alegia, untzi-barnean arrotz zirela lagunarekiko, lanak halabeharrez elkartuak zeuden.
Lehorrera, Afrikako lehorrera iritsitakoan irudipen berbera izan nuen han ere, arrotz zirela lehorrean ere. Eta agian, baita beren jatorriko lurraldetan, Galizian edo Euskal Herrian ere.
Irriki handia sumatzen zen porturantz abiatu ginenean, ia bi hilabete ziren lurrik ikusi gabe. Eta orain ere ikusi baino lehen usaindu egiten genuen lurra, lur eta ke-usain nahasketa balitz bezala. Aurreko egunetan deskribatu zidaten zer topatuko genuen lehorrean: neskak barkuan; deskargatzaileak lapurretan; lapurretak kaietan, miseria portu-inguruetan,...
Portuan igarotzen diren egunak ez dira atsedenerako, egunez lan egin behar izaten bait dute deskarga-lanetan. Txandaketa-sistema moldatua daukate, egun batean lan eta hurrengoan jai egiteko. Erlebo-garaia eguerdia da, horrela arratsaldean jai duenak lo egin lezake hurrengo goizean ere. Gauez denak irteten dira hirira, hango tabernetara.
Abidjan zen oraingoan portua, arraitokitik hurbilen duten portura sartzen bait dira. Nik ikusia, bada, Abidjan en ikusia da. Marinelak joaten diren taberna edo pub denak, zuriek kontrolatzen dituzte, eta oso garestiak dira, Euskal Herrikoak baino asko ere garestiago: "Behin baino gehiagotan ikusi ditut marinelak zenbaki gorritan etxeratzen; egoera horren absurdoaz konturatu arazten ahalegintzen gara –zion Abidjanen barkuen artean daukaten bulego buruak– "Hori egiteko ez etorri Afrikara, geratu etxean, hobe duzu, hemen sufritzen ibili baino"esaten diegu".
Tabernetan zain daude neskak, zuriak nahi beltzak; zuriak garestiago dira, gaixotasun benereoak harrapatzeko arrisku gutxiago dagoelako. Fisikoki gainera etortzen dira, barran bertan pajeatzean; ni oso urduri ibili nintzen zer egin jakin gabe.
Debekatua dago neskak ontzira eramatea, isunak daude, baina hala ere, barkuak neskaz betetzen dira gauez, eta oheratzeko lagunik topatu ez dutenak goizean han ikus ditzakezu kubertan edozein bazterretan, logura ezin gainetik kendurik. Barkua kaitik urrun baldin badago, jende-bila doazen pagen zain egoten dira lehorreratzeko. Kamarotetan ere egun bat baino gehiago irauten dutenak izaten dira, marinelak ekartzen diona janaz.
Arrotz dira nire irudiko, baita une goxo horietan ere, inondik ezagutzen ez dute, eta, agian, gorrotatzen duten kultura bateko jendea bait da "lan-modu" horietan. Normalean, ez dute beren hizkuntza, edo frantsesa edo ingelesa besterik ezagutzen; eta marinelek ez dituzte hizkuntza horiek ezagutzen.
Ni lehorrean geratu nintzen eta ez dut portuko egonaldi batetik jasotzen duten animo edo desanimoaren berririk.
Bukatzeko
Eskatu zitzaidan bezala, marinelen arteko giroa agertzen saiatu naiz, nire pertsona ikusle gisa ipiniz. Euskadi Irratian emandako irratsaioetan gehiago agertu nuen nire egunkari pertsonala, ni ere giro honen barnean bizi izan bait nintzen, nire bizitzan lehenengo aldiz.
Ezin utzi publikoki eskerrak eman gabe, bai Bermeoko PEVASA enpresari, bai beren artean onartu ninduten Juan Maria Soroa ko tripulazio osoari.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
