2024ko zientzia-albiste esanguratsuenen zerrenda osatu du Elhuyarrek

2024a urte oparoa izan da zientziaren arloan. Albiste harrigarriak eta kezkagarriak ere tartekatu ditu: muturreko tenperaturak eta fenomo meteorologikoak, Ilargiaren ezagutza, garuna... Asko izan dira protagonistak, baina, guztien artean, urteko 10 zientzia-albiste nabarmenen zerrenda osatu …

Sifilisa Amerikan Europako konkistatzaileak iritsi baino lehenagokoa zela baieztatu dute

Sifilisaren jatorria eztabaidagai izan da aspalditik. Jakina bada ere Europako konkistatzaileek gaixotasun infekzioso ugari eraman zituztela Amerikara eta izurri oso larriak eragin zituztela hango populazioetan, sifilisa Amerikatik Europara ekarritako salbuespentzat jo izan dute batzuek. Izan …

Infekzioei aurre egiteko, odol hotzeko ornodunek portaerazko sukarra dutela frogatu dute

Sukarra infekzioei aurre egiteko mekanismo garrantzitsua da odol beroko animalietan, batik bat, T linfozitoen funtzioa hobetzen baitu. Orain, PNAS aldizkarian argitaratutako ikerketa batean, ikertzaileek erakutsi dute odol hotzeko ornodunek ere gorputza berotzen dutela, eragin …

Marrazo muturluzeak monitorizatzen hasi da AZTI, kontserbazioan laguntzeko

Marrazo muturluzea, arrunta edo dientusoa ere deitua, (Isurus oxyrinchus) arriskuan dago Natura Kontserbatzeko Nazioarteko Batasunaren zerrenda gorriaren arabera. Hala, AZTI monitorizatzen hasi da, haren mugumenduei eta portaerari buruzko informazioa izateko, kontserbazioan laguntzeko. Izan …

Itsas hondakin plastikoak urbanoen birziklatzeko sisteman tratatu daitezkeela frogatu dute

Itsas jatorriko PET-botilen (polietilen tereftalatoa, itsas plastikorik ohikoenetakoa) bereizketa eraginkorra eta arrakastatsua da, EHUko Materialak + Teknologiak ikerketa-taldeak egindako ikerketa baten arabera. Hain zuzen, kostaldeko itsas zaborrak hiri-hondakin solidoak kudeatzeko sisteman txertatzeko aukera aztertu …

Neandertalen eta sapiensen arteko hibridazioen epeak mugatu dituzte

Europan eta Asian bizi izandako lehen sapiensen analisi genetiko berri batzuek zehaztu dutenez, neandertalak eta sapiensak duela 50.500 urte inguru hibridatu ziren, eta hibridazio-aldi horrek 7.000 urte inguru iraun zuen, neandertalak desagertzen hasi ziren arte. …

Emakume zientzialariek esperientzia okerragoa dute komunikabideetan eta sare sozialetan

“Ikertzaileen esperientziak komunikabideekin eta sare sozialekin duten harremanean” izeneko txostena argitaratu du FECYTeko Science Media Centre Españak (SMC), EHUko Gureiker ikerketa-taldearekin lankidetzan egindako inkesta batean oinarrituta. Emaitzen arabera, inkestatuen % 83,12k iritzi ona …

Turismoak eragindako karbono-isuriek gora egin dute azken hamarkadan

Turismoarekin lotutako karbono isuriek etengabe gora egin zuten 2009-2019 hamarkadan, Nature Communications aldizkarian egindako ikerketa berri batek erakutsi duenez. 2019an  berotegi-efektuko isuri guztien % 8,8 turismoari lotutakoak izan ziren. Emaitzek agerian uzten dute turismoaren …

Nitazenoek fentaniloaren krisia okertu dezaketela ohartarazi dute AEBn

AEBn beldur dira nitazenoek fentaniloak baino are kalte handiagoa eragingo ote duten. Hain zuzen, arrisku horretaz ohartarazten duen artikulu bat argitaratu du The Lancet aldizkari espezializatuak, eta prebentzio-neurriak hartzeko gomendatu die arduradunei. Izan ere, …

Kongon hedatzen ari den gaitza diagnostikatzeko ahaleginetan ari dira osasun-agintariak

Osasunaren Mundu Erakundeak jakinarazi duenez, maila guztietako osasun-agintariak lanean ari dira elkarrekin, Panzi eskualdean (Kongoko Errepublika Demokratikoa, Kwango probintzia) hedatzen ari den infekzioaren eragilea identifikatzeko eta gaitzari aurre egiteko. 

2024ko urriaren 24tik abenduaren 5era bitartean, …

Mill+: fresaketa egonkor eta kalitatezkoentzako tresna

Fabrikazio mekanikoak, bereziki mekanizazioak, erronka handi bati egin behar dio aurre: bibrazioek produktibitatea mugatzen dute, eta gainazal-akabera txarra eragin. Euskal Herriko Unibertsitateak eta Monterreyko Teknologikoak Mill+ aplikazioa garatu dute, fresaketaren egonkortasuna eta gainazal-kalitatea ebaluatzeko eta, …

"Unibertso txikiak egiten ditugu, ea antzik duten benetakoarekin"

Lurdes Ondaro Mallea fisikaria da, eta kosmologia konputazionalean ikertzen du. Aitortu duenez, ordea, txikitan ez zen zerura begira egoten zen horietakoa. Gerora sortu zitzaion irrika: “La1ko dokumentalak ikustea gustatzen zitzaidan, espaziokoak, kuantikakoak…  Gehiago jakiteko gogoa …

Garunaren misterioak arakatzen

Garunaren funtzionamendua ezagutzea da egungo zientziaren erronka handienetako bat. Euskal Herrian, Achucarro Neurozientziarako Euskal Zentroa eta BCBL kognizioa, garuna eta hizkuntzari buruzko zentroa dira erronka horri erantzuteko lanean ari diren zentro nagusietako bi, bakoitza bere …

Giza garunak nola funtzionatzen duen ulertu nahian, patologiak sendatzeko

Achucarro Basque Center for Neuroscience zentroan neurobiologian aritzen gara, eta arreta berezia jartzen diegu garuneko bi zelula mota nagusien arteko erlazio funtzionalei: neuronak, batetik, zeinak oro har organo horren protagonista nagusitzat jotzen baitira; eta gliak, …

Garunak hizkuntzarekin dituen konexioen bila

Gure ikerketa askok bilatzen dute argitzea nolako loturak dituzten garunak eta bakoitzaren portaerak horrelako prozesuetan; hizkuntza-ezagutzaren mailekin lotutako neurona-osagaiak —soinuak, hitzak, esanahiak edo gramatika— isolatzen saiatzen gara, eta garunak horiek giza-komunikazioa errazteko nola erabiltzen dituen …

Okerreko etsaiaren kontra

“Abenduaren 13ko goizaldean, hiri osoan hasi zen bataila. Kale handi eta txikietan bandera gorriak astintzen zituzten. Eraikinen gainaldeak eta patioak, gune irekiak, errepideak eta landa-eremuko soroak josita zeuden zentinelaz, ikaslez, funtzionarioz, fabriketako langilez, nekazariz eta …

“Zientziaren balio soziala berreskuratu behar dugu”

Javier Armentia Fructuoso (Gasteiz, 1962) astrofisikaria da, eta Iruñeko Planetarioko zuzendaria izan da sorreratik (1990) aurtengo udazkenera arte; horrenbestez, ez da harritzekoa askok Pamplonetarioaren arimatzat jotzea. Baina askoz gehiago ere bada Armentia: irakaslea, dibulgatzailea, kolaboratzailea …

Algak eta mikroalgak: etorkizuneko elikagai-apustua?

Jasangarritasuna ezinbestekoa zaigu gure planetaren zaintza eta biziraupenerako, eta elikaduraren bidez ekarpen handia egin diezaiokegu. Etorkizunean kontsumi genitzakeen elikagai jasangarrien artean, algak eta mikroalgak ditugu; euren ekoizpenaren inpaktua txikia da, animalia-jatorriko proteinaren alternatiba izan daitezke, …

"Hizkuntza oso ikergai konplexua da"

Borja Ariztimuño Lopez hizkuntzalaritzako ikertzailea da. Euskara arkaikoari buruz egin du tesia, eta, gaur egun, doktoretza-ondoko ikertzaile-kontratuarekin ari da ikertzen EHUn. Batzuentzat, ordea, hizkuntzalaritzan eta zientzia “puru”etan ez dabiltzan gainerako ikertzaileak bigarren mailakoak dira. Uste …

Arau berriak, jostailu berriak

Gizakiok luze aritu gara teknologiaren jolastokian. Betidanik, egia esan. Oraindik Homo sapiens bat bera ere bizi ez zen garaian, baziren ehizarako zein jakien prestakuntzarako harrizko erremintak lantzen zituzten hominidoak. Izan ere, ahalmen hura izan zen …