Misión New Horizons, Plutón de cerca

Etxebeste Aduriz, Egoitz

Elhuyar Zientzia

En xullo chegou a sonda New Horizons xunto a Plutón e puidemos ver de cerca o que até entón era un punto difuso. As sorpresas chegaron coas primeiras imaxes, o planeta anano non era una roca xeada e chea de cráteres. Quedou claro que estabamos ante un mundo estraño.
new-horizons-misioa-pluton-gertutik
Ed. PLATAFORMA/JHUAPL/SWRI

Tras nove anos e medio de percorrido e preto de 5 mil millóns de quilómetros, o pasado 14 de xullo, New Horizons, a sonda da NASA, máis próxima a Plutón. “Seguindo os pasos de misións planetarias como Mariner, Pioneer, Voyager, etc., New Horizons triunfou en Plutón”, sinalou ao día seguinte Alan Stern, xefe da misión, cando confirmou que todo fora ben.

Nesta imaxe, tomada o 11 de xullo a 4 millóns de quilómetros de Plutón, pódese ver a diferenza que non vía nos días en que a sonda estivo máis cerca. Vese una banda de puntos escuros e una forma circular e hexagonal na parte superior. Os científicos non saben que poden ser. Como Plutón tarda 6,38 días en dar una volta a si mesmo, nos 3 días máis próximos, a sonda só puido observar o outro lado. En calquera caso, o percorrido estaba pensado para que, mentres se afastaba, puidésese estudar esta diferenza coa luz reflectida por Karon. Ed.: PLATAFORMA/JHUAPL/SWRI.

“Paréceme alucinante”, afirma o astrónomo Jesús Arregi e membro do Grupo de Ciencias Planetarias da UPV. “Cando partiu en 2006 e pasou preto dun ano xunto a Júpiter e estivemos atentos. Logo esquecer, pero cando chega, e á vista do visto, dásche conta do que é unha viaxe de case dez anos, a unha velocidade tan alta, comunicándoche a unha distancia así, e despois de dez anos, que todos os equipos funcionen ben, e que Plutón, que está tan lonxe, e o que menos coñeciamos, véxase case de cerca. A min paréceme sorprendente e admirable”.

Os astrónomos empezaron a sorprender a medida que se achegaron a New Horizons Plutón. As primeiras imaxes mostraron que a superficie do planeta anano era complexa: unhas partes eran claras e outras escuras. Por exemplo, existía una rexión cardíaca e luminosa xigantesca e una zona baleeira moi escura (ao corazón chamáronlle Rexión de Tombaugh e á balea a Rexión de Cthulhu). “Hase visto que ten una superficie bastante confusa –explica Arregi–, ten partes moi antigas nas que hai cráteres moi vellos e outras superficies son moi novas”.

A medida que se achegaba a Plutón observouse una superficie complexa. Á zona despexada con forma de corazón chamóuselle Rexión de Tombaugh e á zona escura que inicialmente chamaron “balea” denominóuselle Rexión de Cthulhu. Ed.: PLATAFORMA/JHUAPL/SWRI.

Tamén hai montes de 3.500 metros. Creen que pode estar formado por xeo de auga. E é que, aínda que na superficie de Plutón hai moito xeo de metano e nitróxeno, estes non son tan fortes como paira formar montañas. O xeo de auga á temperatura de Plutón é como una pedra. Estímase que os montes non superan os cen millóns de anos. “É una das superficies máis novas que vimos xamais no Sistema Solar”, sinalaba Jeff Moore, membro do Grupo de Xeoloxía, Geofísica e Imaxe da misión New Horizons.

A presenza destas características na superficie de Plutón supón una actuación xeolóxica. “Paira iso o interior ten que ser bastante caloroso —di Arregi— e non sabemos cal é esa fonte de calor. Ao ser un corpo pequeno non pode ser influenciado pola gravidade. Quizá a fonte sexa a radioactividade, non está limpa”. Con todo, ao ser un corpo tan pequeno, é curioso. “É menor que a Lúa e nela non hai ningunha actividade xeolóxica nin ningunha outra. En Plutón hai algo. É sorprendente”.

Karon ten un polo escuro. No centro pódense ver cantiis e depresións. E no bordo inferior e dereito uns cráteres e un canón xigante, máis longo e profundo que o Gran Canón de Arizona. Ed.: PLATAFORMA/JHUAPL/SWRI.
New Horizons tamén enviou una imaxe das pequenas lúas Nix (arriba) e Hidra (abaixo). Estix e Zerberorena enviaraas máis adiante. Ed.: PLATAFORMA/JHUAPL/SWRI.

E parece que a maior lúa de Plutón, Karon, tamén ten actividade xeolóxica. Os investigadores quedáronse sorprendidos porque hai moi poucos cráteres e os que hai parecen moi novos. E hai un par de canóns xigantes, o maior é máis longo e profundo que o Gran Canón de Arizona. “Son cuestións sorprendentes, xa que son corpos pequenos e están compostos maioritariamente por elementos lixeiros. Pero, quizais, tamén tiñamos prexuízos. Imaxinabamos algo conxelado, todo frío, todo lento e sen grandes cambios. Pero a natureza a miúdo sorpréndenos”.

En canto á composición, non houbo moitas sorpresas. “De momento non se viu ningún asunto especial, atopouse o que se esperaba. Pero é destacable a atmosfera, porque é maior do que se pensaba”, afirmou Arregi.

Os astrónomos detectaron que na rexión de Tombaugh o xeo móvese. Crese que poden ser glaciares de nitróxeno. Ademais do xeo de nitróxeno, o espectrómetro LEISA de New Horizons detectou a abundancia de xeo de monóxido de carbono e metano nesta rexión. A zona do lóbulo esquerdo do “corazón” foi denominada Llanada Sputnik. Ao sur da comarca de Tombaugh atópanse os montes Norgay e Hillary. As máis altas teñen uns 3.500 metros e crese que están formadas por xeo de auga. Ed.: NASA/JHUAPL/SWRI/Herobrine.
A sete horas do seu paso por Plutón, a dous millóns de quilómetros, New Horizons sacou esta imaxe. Vese a luz solar reflectida polas partículas atmosféricas de Plutón. Os astrónomos sabían que Plutón tiña atmosfera, pero grazas a esta imaxe puideron velo. E aclararon que é moito maior do que esperaban: Ten uns 160 quilómetros, cinco veces máis do esperado, e viuse tamén estruturado en capas. Ed.: PLATAFORMA/JHUAPL/SWRI.

Nas horas que estivo preto de Plutón, New Horizons recibiu moita información. E todo isto tardará uns 16 meses en chegar á Terra. “Despois virá a fase de estudo, que tamén se alargará uns anos”, explica Arregi. “Con todo, si hai algo sorprendente ou curioso, pronto o saberemos”.

“Desde o punto de vista tecnolóxico, a importancia da misión é enorme”, afirma Arregi. Pero tamén subliñou a importancia de “todo aquilo que contribúa a coñecer o noso sistema solar. E coñecer tamén aquilo relacionado coa metafísica, a nosa orixe. Ver estas cousas dá una visión xeral que pode mesmo cambiar a mentalidade humana. Creo que abrir novos camiños sempre fai que a mentalidade da sociedade sexa máis aberta”. Doutra banda, “ser tan exitoso, chegar ben até alí, e enviar imaxes como esta, etc. Isto seguramente dará forza a este campo da ciencia. E iso tamén é importante”.

De face ao futuro, os obxectivos están aínda por concretar, pero a intención é analizar algún outro corpo do cinto de Kuiper. “Iso tamén vai ser moi interesante –di Arregi–, porque iso tamén vai cambiar a imaxe actual destes corpos”.

Un planeta anano e cinco lúas
É a primeira vez que se observa de cerca algún obxecto do cinto de Kuiper. E non só un, a sonda New Horizons tivo a oportunidade de observar seis obxectos: Plutón e o seu cinco lúas, Karon, Estix, Nix, Zerbero e Hidra.
Cando partiu, supostamente, dirixiuse cara ao último planeta do Sistema Solar, pero iso cambiou ese mesmo ano. De feito, decidiuse que Plutón non era un planeta, senón un planeta anano. E non sería o único cambio no camiño. As lúas Nix e Hidra acababan de ser descubertas (2005) cando saíu New Horizons, pero as outras dúas non se coñecían. O Telescopio Hubble detectou Zerbero en 2011 e Estix en 2012. Foi una gran sorpresa. O sistema era máis complexo do esperado.
O planeta anano Plutón e a súa lúa maior, Carón, forman un sistema binario. Viran xuntos polo mesmo centro de gravidade que hai entre eles, mostrando sempre a mesma diferenza. E rodéanlles, de forma bastante caótica, as outras catro pequenas lúas, todas moito máis pequenas que en Caronte.
Desde que en 1930 foi descuberto por Clyde Tombaugh, o diámetro aparente de Plutón foi diminuíndo. Agora, pola súa banda, New Horizons determinou que é 70 km superior aos últimos cálculos: 2.370 km. Karon tamén confirmou un diámetro de 1.208 km.
Doutra banda, New Horizons tamén enviou una imaxe de Hidra e Nix. Hidra de forma moi irregular, de 55 x 40 km. Nixe, pola súa banda, ten 42 x 36 km e un ton rosado.
Camiño de nove anos e medio
New Horizons foi lanzado o 19 de xaneiro de 2006 desde Cabo Cañaveral (Florida) coa máxima velocidade de fuga conseguida: 16 km/s (58.536 km/h). En 2007 pasa xunto a Júpiter e coa súa forza de gravidade aumenta a velocidade en 4 km/s. Así, New Horizons tardou tres anos menos en chegar a Plutón que a velocidade inicial. Paira aforrar enerxía, no mesmo ano 2007 introduciuse no fogón até 2014.
Ed. PD-USGoNASA
O día 14 de xullo de 2015, ás 13:49, a sonda chegou máis preto de Plutón, a 12.500 quilómetros. Despois, ás 14:04 pasou preto de Karon, aínda que quedou moito máis lonxe que en Plutón, a 29.000 quilómetros. A continuación deseñouse o percorrido paira pasar pola sombra de Plutón e Karón. Deste xeito podería estudar as súas atmosferas. Durante este tempo os membros da misión non tiveron coñecemento da sonda. Chamou á súa casa ás 2:53 paira dicirlle que todo foi ben.
Babesleak
Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila