Erreportajeak
Elikadura osasungarriaren aldeko ikerketa
Gizartean, gero eta ozenago entzuten da elikadura osasungarri, seguru eta jasangarriaren aldeko aldarria. Vaste Planak, esaterako, ezinbestekotzat jotzen du haragi gutxiago jatea, trantsizio ekologikorako zein giza osasuna zaintzeko. Herritarren ohiturak aldatzen ari dira. Hala, elikaduraren egungo joerak aztertu, eta ikerketak zabaldu dituen aukera berriez hausnartu dute BRTAko AZTI eta Neiker zentroetako ikertzaileek.
Musikaz gozatzeko ezgaitasuna: anhedonia musikala
Musika entzutea, piezaren, unearen eta entzulearen arabera, izan daiteke hunkigarria, dantzagarria, gozagarria, mingarria, iradokitzailea... Gutxi batzuentzat, ordea, ez da ezer; ez die ezer eragiten. Ez sentipenik, ez emoziorik, ez erantzun neurologiko zein fisiologikorik: anhedonia musikala dute. Berezitasun horren oinarriak eta ondorioak ikertu dituzte, besteak beste, Noelia Martínez-Molina neurozientzialariak eta María García-Rodríguez musika-terapeutak.
Giza eboluzioa berridazten
Giza eboluzioa modu zirraragarrian kontatu digute: mamut handien ehiza, garunaren garapena, Afrikatik mundu osora zabaltzea… Baina apenas daude emakumeak kontakizun horretan. Ustez gure espeziearen garapenerako gakoak izan diren asmakizunak gizonezkoei esleitu izan zaizkie, eta emakumeek biologikoki natural zituzten ekarpenak ikusezin bihurtu. Alabaina, gizakiak egin duen eboluziorako, gero eta ikertzaile gehiagok jotzen dituzte ezinbestekotzat edoskitze luzeak, erditze zainduak eta haurrenganako transmisio kulturala. Hori gabe, ez gara giza eboluzioa ulertzen ari. Kontakizun ofiziala berridazteko garaia da, beraz.
Anfibioen gainbehera isila, gaixotasun berriek hauspotuta
Arduratuta daude zientzialariak, eta ez da gutxiagorako. Munduan dauden 7.000 anfibio-espezieen % 40 mehatxatua daude jada, eta badirudi gainbeherak ez duela etenik. Dagoeneko 200 espezie desagertu dira. Datuak ditugunetik ezagutzen den anfibioen suntsipen-larrialdi handienaren aurrean gaude. Habitat-suntsiketa da arrazoi nagusia, baina azken urteetan espero ez zen arrisku berri bat ere azaldu da. Anfibioei eragiten dieten gaixotasunen agerpenek populazio osoak desagerrarazi dituzte egun batetik bestera. Euskal Herrian ere baditugu erne egoteko arrazoiak: azaldu dira lehen kasuak.
Oinarrizko zientzia, garapen teknologikoaren eragile
Nanozientziak ibilbide emankorra egin du azken 30 urteotan. Jakin zenetik materialek nanoeskalan propietate desberdinak azaltzen dituztela —makroeskalan ez dituztenak—, ezagutza handia lortu da nanomaterialak ikertzen, diseinatzen eta manipulatzen. Orain, teknologiaren esparru guztietan loratzen ari da ezagutza hori. Baina nanoteknologia hori guztia ez litzateke posible izango oinarrizko ikerketa urte luzez egin izan ez balitz, naturaren oinarrizko legeak zehaztasunez ulertzeko helburu hutsez. Horren aldarria egin dute BRTA Basque Research and Technology Allianceko kideek.
“Aldaketa kultural bat datorkigu, ekosistema industriala aldatuko duena”
Eraldaketa betean dago industria. Digitalizazioa eta adimen artifiziala beste esparruetara baino beranduago iritsi bada ere, gauzatu da jada. Makina adimendunak sartzen ari dira industrian, eta horrekin batera, datu-ingeniari andana. Makina industrialen adimena zertan datzan galdetu dio Elhuyar aldizkariak BRTAko ikertzaileei, eta erronka nagusiak azaleratu dira: makinak gizakiekin modu intuitiboan komunikatzea, eta datuen auzia ebaztea.
Fabrikazio gehigarria: pentsamolde berriak ingeniaritzan
3D diseinua abiapuntutzat hartu eta inolako molderik gabe eraikitzen ditu piezak fabrikazio gehigarriak. Material gero eta harrigarriagoekin, gainera. Horrela, 3D inpresioak, ingeniaritzaren ohiko diseinu eta pieza zurrunekin hautsi, eta pentsamolde berriak ekarri ditu ekoizpen industrialetara. Disenu-askatasun osoaz hitz egiten dute adituek, eta ingeniaritzan poliki-poliki ezartzen ari dela nabarmendu dute BRTAko ikertzaileek.
Zuhaitzen denboran atzera
Zuhaitzek hitz egingo balute, zer ez ote lukete kontatuko; esaterako, Arabako basoetako bost mendeko haritzek. Ez dute hitz egiten, baina ongi gordetzen dituzte denboraren markak. Eta marka horiek irakurtzen ditu Josue Susperregi Lasaldek. Zuhaitz bizietan hasten da denboraren hariari tiraka, eta inoiz zuhaitz izandako egur zaharretan jarraitzen du. Tiraka-tiraka, XII. menderaino iritsi da.
Ekonomia ekologikoa, etorkizunerako aterabidea
2020ko maiatzean, COVID-19aren lehen olatuaren erdian, COVID-19aren osteko Euskal Herriko ekonomia ekologikoaren alde izeneko manifestua aurkeztu zuen zientzialari- eta akademiko-talde zabal batek. Krisiari aurre egiteko, bost ildo estrategiko proposatzen zituen manifestuak. Ez zen horretan geratu, eta, 2021eko otsailean, gutun irekia bidali zioten gizarteari, gogoeta eragiteko eta aldaketa bultzatzeko asmoz: Ekonomiaren berreraikuntza ekologikoaren alde. Maiatzean, berriz, aldarrikapenak ekintza bihurtzeko bidean, berreraikuntzarako gakoak azaldu zituzten Mirene Begiristain Zubillaga ekonomialariak eta Arturo Elosegi Irurtia biologoak jendaurreko solasaldi batean. Saio hartako zio eta ondorio nagusiak bildu ditu Elhuyar aldizkariak.
Mundua handitu zuen bidaia
1521eko abenduaren 21a, Tidoren (Molukak). Bi itsasontzietako marinelek negarrez agurtu zuten elkar. Ontzietako batek konponketak behar zituen, eta ezin zuen …
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
