3572025(e)ko martxoa
Erreportajeak
Glaziar bat galtzean
“Mezua ez da baikorra, hau baita errealitatea. Ez gara glaziarrak plastikozko izara zuriz estaltzen hasiko, Alpeetan egiten duten bezala. Begiratzen …
Autismoak
Berrogei urte dira Euskal Herrian autismoaren inguruko lehen azterketak eta zerbitzuak hasi zirela. Urte hauetan asko aldatu da autismoaz dakiguna. …
Elkarrizketak
“Guk ondorioak zientifikoki azaldu behar ditugu, onak eta txarrak”
CAF-Elhuyar sariek eman digute aitzakia Miren Basaras Ibarzabal mikrobiologoarekin elkartzeko berriro. Izan ere, Elhuyar aldizkariaren gertuko laguntzailea da, beti prest …
Analisiak
Mekanika kuantikoaren lehen oinarrien 100. urteurrena
Rezabal Astigarraga, Elixabete - EHUko Kimika Teorikoko taldekidea
2025ean, ehun urte betetzen dira mekanika kuantikoaren lehen oinarriak proposatu zirenetik. Efemeride horren harira, UNESCOk Zientzia eta Teknologia Kuantikoen Nazioarteko …
Mundu digitala
Euskara hizkuntza-eredu handietan eta txatbotetan bidea eginez
Badira jada bi urte edozein galdera erantzuteko eta mota guztietako atazak egiteko gai diren txatbotak agertu zirela, eta geroztik ChatGPT, …
Lekukoak
“Norberak bakarrik, agian, asko aurreratuko du, baina urrun joateko taldea behar da”
Gorka Orive Arroyo (Gasteiz, 1976) Farmaziako katedraduna da, eta irakaslea eta ikertzailea Euskal Herriko Unibertsitatean. Geroa Diagnostics konpainia bioteknologikoaren sortzailea …
Istorioak
Sophie Kowalevskiren zorion handiegia
Hemezortzi urterekin, Sophiek oso garbi zuen: ezkondu egingo zen. Ez zuen senargaia maite, baina hori gutxienekoa zen. Bazekien hori zela …
Ekinean
"Identifikazio bat beti da lorpen bat; hunkigarria da"
Caterina Raffonek, lehen hitzetik, bere jatorriaren berri eman du: “Italiakoa naiz. Sizilian jaio nintzen, baina Boloniako Unibertsitatean egin nuen gradua”. …
Atarikoa
Efemerideak
Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia
2019ko abenduan agertu ziren gero COVID-19 deitu zitzaion gaitzaren lehen kasuak Txinan. 2020ko urtarrilaren 5ean, gaitz hura eragiten zuen birus …
Gai librean
Mina garunean dago
Aguirrezabal Bazterrika, Iñaki - Osakidetzako familia-medikua. Minari Modu Aktiboan Aurre Egiteko Unitatea (Salburuako Osasun Zentroa)
“Mina dut. Nahiko maiz buruko mina izaten dut, baina normala da. Nire familian beti izan ditugu migrainak, batez ere hego-haizeak …
Lineo eta taxonomia: mugarri bat zientziaren historian
Karlos Lineok naturaren izaki guztiak antolatzeko ahaleginetan eman zuen bizitza osoa. Suediar naturalista handi honek ez zituen animalia- eta landare-espezieak …
Kentzetik gehitzera: metalak metatzen
Historian zehar, fabrikazio-teknologiak eta industria, oro har, garatzen joan dira, gaur egun mundu mailan metalen industriaren zutabe nagusiak diren galdaketa-, …
Albisteak
Sexismoak adineko emakumeetan galera kognitiboa eragiten duela frogatu dute
AEBn egindako ikerketa batean frogatu dutenez, estatu sexistenetan jaiotako emakumeek galera kognitibo handiagoa dute zahartutakoan, genero-berdintasun handiagoa duten estatuetakoak baino. …
Hodeiak murrizten ari dira, eta klima-aldaketa areagotu dezake horrek
Hodeiak murrizten ari dira eta horrek eragin nabarmena du klima-aldaketan, NASAko ikertzaile-talde batek ondorioztatu duenez. Terra satelitearen datuak aztertuta, ikusi …
Munduko bost krisiri batera aurre egitea ezinbestekoa dela ohartarazi du IPBESek
Munduko krisi nagusiak, bai sozialak, bai ekonomikoak eta bai ingurumenekoak, guztiz lotuta daude, eta elkarri eragiten diote. Hortaz, bakoitzari era …
Giza domeinomak zenbait gaixotasun heredagarriren jatorria azaltzen du
Proteinen domeinuak eremu espezifikoak dira. Tolesdura bereziak dituzte, eta, horri esker, egitura egonkorrak sortzen dituzte, funtzio propioa dutenak, proteinaren gainerakoarekiko …
Banakako izar-kopururik handiena behatu dute Dragoiaren Arkua galaxian
Nazioarteko astronomo-talde batek banakako 40 izar baino gehiagoren argazkiak atera ditu, urruneko unibertsoan. Hain zuzen, haien argiak, Lurrera iristeko, unibertsoaren …
Depresioarekin lotutako hainbat gene identifikatu dira lehenengoz, mundu osoko populazioetan
Dibertsitate genetikoaren ikuspegitik inoizko metaanalisi zabalena egin dute, depresioaren arriskuarekin lotutako geneak identifikatzeko. Horri esker, aurrez ezagutzen ez zituzten 700 …
Haize-erroten sentsoreak bateriarik eta elektrizitate-iturririk gabe elikatzeko sistema bat garatu dute
Turbina eolikoak monitorizatzen dituzten sentsoreak bateriarik eta elektrizitate-iturririk gabe elikatzeko sistema bat garatu du Nafarroako Unibertsitate Publikokoko ikertzaile batek. Teknologia …
Saguak sortu dituzte, bi arren genomekin
Txinako Zientzia Akademiako zientzialariek metodo bat asmatu dute saguen zelula ama arrak obulu bilakatzeko. Zelula horiek espermatozoideekin ohi bezala ernalduta, …
CO₂-a metano bihurtu dute, eguzki-argia erabiliz
Eguzki-argia energia-iturri gisa erabiliz karbono dioxidoa metano bihurtzeko teknika bat garatu du Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikertzaile batek. Aurrerapen garrantzitsua da …
Dibertsitate genetikoa murriztu egin da 600 espezie baino gehiagotan, azken 30 urteetan
Azken 30 urteotako ikerketen metaanalisi zabal batek agerian jarri du espezie gehienak biodibertsitate genetikoa galtzen ari direla; bereziki, ugaztunak eta …
AEBko gobernuaren neurri berriek nahasmendua eragin dute ikerketa-arloan
Nahasmendua, kaosa eta antzeko hitzak erabili dituzte zientzian espezializatutako hedabideek (Nature, Science…), AEBko gobernu berriak ezarri dituen lege …
Plastiko gehiago garunean, gibelean eta giltzurrunetan baino
Mikro- eta nanoplastiko gehiago aurkitu dute giza garunetan, gibeletan eta giltzurrunetan baino. Gainera, ikusi dute partikula gehiago daudela 2024ko laginetan, …
Inoiz detektatu den energia handieneko neutrinoa behatu dute
Inoiz detektatu den energia handieneko neutrinoa hauteman du nazioarteko ikertzaile-talde batek. Hain zuzen, orain arte detektatu izan direnak baino 30 …
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
