2008ko Nobel sariak
Eta Robert Gallo estatubatuarra ez dute saritu. Askok, ordea, GIBaren aurkitzailetzat dute, Montaignerrekin batera; horrenbestez, ez zaie bidezkoa iruditzen Nobel Fundazioak ez ematea hari ere saria. Montaignerrek berak, Nobela irabazi zuela jakinarazi ziotenean, harrituta zegoela esan zuen. Science aldizkaria adierazi zuenez, "pena" hartu zuen Robert Gallorengatik.
Adierazpen horiek bestelakoa pentsarazten badute ere, bi gizonezko horiek urteak igaro dituzte bata bestearen aurka, GIBaren lehen aurkitzailea nor izan zen eztabaidatzen. Eztabaidaren atzean, dirua ere bazegoen: hiesa diagnostikatzeko testaren patenteak ematen zituen irabaziak, hain zuen ere.
Azkenean, 1987an, Ronald Reaganek eta Jacques Chiracek eztabaida baretu zuten, adieraziz birusaren aurkitzaileak biak izan zirela, neurri berean, eta patentearen irabaziak bi herrialdeen artean banatuko zituztela, erdibana. Eta 2002an bi ikertzaileek saiakera bat idatzi zuten Science aldizkarian; han idatzi zutenez, birusa aurkitzeko bien lana ezinbestekoa izan zen.
Alabaina, Nobel Fundazioak, saria nori eman erabakitzeko, birusaren aurkintzari buruzko lehen artikulua nork argitaratu zuen hartu du aintzat, eta hor ez dago zalantzarik: bi ikertzailek sinatzen zuten lehen artikulua, bata Luc Montaigner da, eta, bestea, orain arte ezkutuan egon den emakumezko bat. Françoise Barré-Sinoussi du izena, eta, laster, Montaignerrekin batera jasoko du saria. Merezimendu osoz.
Fisiologia edo Medikuntzako Nobela, giza papilomabirusa eta hiesarena aurkitzeagatik
Harald zur Hausen, eta Françoise Barré-Sinoussi eta Luc Montaigner
Lehenengoari, "umetoki-lepoko minbiziaren eragile diren giza papilomabirus-motak aurkitzeagatik", eta beste biei "giza immunoeskasiaren birusa aurkitzeagatik"
Fisiologia edo Medikuntzako Nobela bi gaixotasun larriren eragileak identifikatu zituztenei emango diete, erdibana. Erdia Harald zur Hausen ikertzailearentzat da, giza papilomabirusa identifikatzeagatik eta umetoki-lepoko minbiziaren eragile dela frogatzeagatik. Beste erdia, berriz, erdibana hori ere, Françoise Barré-Sinoussi eta Luc Montaigner ikertzaileentzat da, giza immunoeskasiaren birusa (GIB) identifikatzeagatik.
Giza papilomabirusa, umetoki-minbiziaren eragilea
Lanean urteak eman ondoren, umetoki-lepoko minbizi-zeluletan giza papilomabirusa identifikatzea lortu zuen, eta hainbat mota zeudela konturatu zen: batzuek minbizia eragiten dute, eta beste batzuek ez. Batzuk eta besteak bereizi zituen, eta lehenengoei minbizia sortzeko gaitasuna zerk ematen dien ere frogatu zuen.
Hausenek egindako lanari esker, asko aurreratu da umetoki-lepoko minbiziaren detekzioan eta prebentzioan; esaterako, gaur egun, dagoeneko badaude bi mota gaiztoenenetatik (16 eta 18 genotipoak) babesten duten txertoak.
GIBa, hiesaren eragilea
1981ean, gaixotasun berri bat deskribatu zuten Estatu Batuetan. Hiesa deitu zioten, eta hainbat ezaugarrirengatik (gaixo-taldeak, linfozitoen galera, odol bidezko transmisioa) eragileak erretrobirus bat izan behar zuela susmatzen zuten, eta haren bila jarri ziren ikertzaile-talde batzuk.
1983an Barré-Sinoussi eta Montaigner gaixoei erauzitako linfozitoak aztertzen hasi ziren, kulturak egin zituzten, eta erretrobirusaren aztarnak bilatu zituzten. Kulturetan hazitako linfozitoek alderantzizko transkriptasa zutela ikusi zuten, erretrobirusek ugaltzeko erabiltzen duten entzima bat. Gainera, kulturetako linfozitoek linfozito osasuntsuak kutsatzen zituzten birus-partikulak askatzen zituztela frogatu zuten. Birus hori isolatu zuten, eta LAV deitu zioten ( linfadenopathy associated virus edo linfadenopatiarekin erlazionatutako birusa). Gero lotu zuten birusa hiesarekin, eta GIB izena eman zioten, giza immunoeskasiaren birusa, alegia.
Simetria-hausturei buruzko aurkikuntzak Fisikako Nobel sarian
Yoichiro Nambu, eta Makoto Kobayashi eta Toshihide Maskawa
Lehenengoari "fisika subatomikoko berezko simetria-haustura azaltzeagatik", eta beste biei "gutxienez hiru quark-familia aurresaten zituen simetria-hausturaren azalpena aurkitzeagatik"
Fisikako Eredu Estandarrak oinarrizko partikulen mundua deskribatzen du. Haren arabera, oinarrizko partikulak hiru familiatan banatzen dira. Baina, ez da beti horrela izan; eredu horretara iristeko, hainbat oztopo gainditu behar izan dituzte fisikariek.
Arazoetako bat zen suposatzen zutela oinarrizko partikulek simetriaren legeak betetzen zituztela. Baina, pixkanaka, esperimentuek erakutsi zuten zenbait kasutan simetria apurtu egiten zela; eta horrek kolokan jarri zuen garaiko eredua. Inork ez zekien zergatik gertatzen zen hori. Eta, 1972an, Makoto Kobayashi eta Toshihide Maskawa ikertzaile gazteek --fisika kuantikoko kalkuluetan iaioak biak ere-- soluzioa aurkitu zuten: simetria-haustura ulertzeko, beharrezkoa zen hiru quark-familia existitzea.
Masen jatorria
Ordutik, hiru familiatan banatzen ditu Eredu Estandarrak oinarrizko partikulak. Ereduko partikula astunena (top quark), arinena (elektroia) baino 300.000 aldiz astunagoa da. Zergatik halako diferentziak?
Fisikari gehienek uste dute beste simetria-haustura bat dela horren arrazoia: Higgs mekanismoa. Teoria horren arabera, unibertsoaren lehen faseetan Higgs mekanismoak indarren arteko simetria apurtu zuen, eta partikulei masa ezberdinak eman zizkien.
Teoria horren lehen harria Yoichiro Nambuk jarri zuen, 1960an, berezko simetria-hausturaren ideia sortu zuenean. Supereroankortasunaren kalkulu teorikoetan lan egin zuen Nambuk. Eta, gerora, fenomeno horretan gertatzen den berezko simetria-haustura oinarrizko partikulen munduan aplikatu zuen. Hark sortutako tresna matematikoak ezinbestekoak izan dira egungo Eredu Estandarra ulertzeko. Horregatik eman diote Namburi sariaren beste erdia.
Proteina berde fluoreszentea Kimikako Nobel sarian
Osamu Shimomura, Martin Chalfie eta Roger Y. Tsien
"Proteina berde fluoreszentea (GFP) aurkitzeagatik eta haren aplikazioak garatzeagatik"
Proteina berde fluoreszentea (GFP) 1962an ikusi zuten lehenengo aldiz Aequorea victoria marmokan. Ordutik, proteina oso interesgarria da zientzialarientzat, saiakuntza askotarako oso baliagarria baita. Esaterako, tumoreen hazkuntza eta Alzheimer gaixotasunaren garuneko garapena beha daitezke hari esker. Zehazki, zeluletan gertatzen diren erreakzio kimikoen nondik norakoak jakiteko erabil daiteke proteina hori. Horretarako, zientzialariari interesatzen zaion molekulara atxikitzen da proteina, eta kanpotik datorren argia xurgatzean fluoreszentzia igortzen du. Horrela, ikusi nahi duen molekula begi-bistan geratzen zaio zientzialariari.
Marmokaren argia
Osamu Shimomurak Aequorea victoria marmokaren GFP proteina fluoreszentea isolatu zuen.
Ikerketa horien guztien ondoren, Chalfie estatubatuarrak proposatu zuen GFP proteina prozesu oso baten gene aktibatzaileari ezartzea, proteina aktibatzaile horrek abiarazitako prozesuak behatzeko. Izan ere, argi berdeak prozesu horiek guztiak argituko lituzke.
Azkenik, Roger. Y Tsien-ek erreakzio-mekanismoa aztertu zuen, eta ikusi zuen oinarrizko hiru aminoazido horiek ordezkatuz gero proteina horrek espektroaren beste eremuetako argia ere xurgatzen eta igortzen zuela. Zenbait aminoazido-elkarketa egin ostean, GFP proteinak ziana, urdina eta horia igortzen zituela ikusi zuen ikertzaile estatubatuarrak. Horri esker, gaur egun, proteinak kolore ezberdinekin marka ditzakete ikertzaileek, haien arteko elkarrekintzak aztertzeko, besteak beste.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
