"Medikuntza oso interesgarria da, baina nik beste zerbait behar nuen"
Bai, egia da. Jendeari batez ere proteinen sintesia interesatzen zitzaion, genetika: nola sortzen dituen DNAk gorputz miresgarri hau eratzeko behar ditugun proteinak. Eta urte askoan pentsatu izan da proteinen degradazioak eta suntsipenak ez duela garrantzirik. Antzeko zerbait gertatzen da txuleta bat edo mariskoa edo dena delakoa jaten dugunean. Urdailera botatzen dugu, eta desagertu egiten da. Jendeak ez zuen uste inongo garrantzirik zuenik.
Guk, ordea, baietz uste genuen, bagenituelako garrantzi horren susmoak. Eta, azkenean, oso kontu garrantzitsua dela ikusi da. Batez ere, kalitate-kontrolerako. Proteinak oso egitura konplexuak dira, eta tenperaturak, oxigenoak, produktu kimikoek eta kutsadurak eragiten die; funtzionatzeari uzten diote, eta gaizki tolesten dira, eta, horregatik, baztertu egin behar ditugu. Ezin ditugu gorputzean pilatu.
Zaborra bezalakoa da; Donostiako zaborra pilatzen bada, hiria hankaz gora jarriko du. Egun batez izateak ez du axola; bi egunez izateak ere ez du axola; baina hiru, lau edo bost egunez gertatzen bada, zaborra pilatuko da, hirian kiratsa zabalduko da, gaixotasunak zabalduko dira, katuak eta txakurrak etorriko dira eta hondamena izango da. Gorputzean, gauza bera da. Proteina txarrak pilatzen baldin badira, gaixotasun asko eragingo dituzte, eta horregatik suntsitu behar ditugu etengabe.
Bai, hori da. Proteinak markatu egin behar dira, sistemak proteina onak eta txarrak bereizi ahal izateko. Zaborraren adibidearekin konpara daiteke. Zaborra plastikozko poltsetan jartzen duzu, eta zabor-biltzaileek badakite bota egin behar dutela. Baina ez dute botako zaborretara, adibidez, ondoan topatzen duten auto bat. Markari esker, biltzaileek badakite zer den zaborra eta zer ez.
Eta proteinekin gauza bera gertatzen da. Gorputzak ubikitina (proteina bat, hura ere) izeneko marka "gorri" bat jartzen die. Eta sistemak badaki, ubikitina bizkarrean duten proteina guztiak suntsitu behar dituela. Hori da ideia nagusia. Aukeraketa-sistema bat da. Bizian, oso espezifikoak izan behar dugu. Ezin dugu dena suntsitu edo dena eraiki. Espezifikoak izateko beharra daukagu. Eta kasu honetan, proteinak txikitzera eraman behar ditugu.
Eta ni medikua naiz. Doktorea naiz.
Konbentzituta, gainera. Medikuntza oso interesgarria da, eta erronka handiak ditu, baina nik beste zerbait behar nuen: gaixotasunen mekanismoak ulertzeko beharra nuen. Medikuek tratatu egiten dituzte gaixotasunak; nire interesa, ordea, gaixotasun horiek nola sortzen diren jakitea da. Interes pertsonala da, ez da gauza bat bestea baino hobea; nire jakin-minaren ondorioa da.
Erantzun bat baino gehiago dago galdera horrentzat. Lehenengoa da Nobel saria Alfred Nobelen nahiaren arabera sortu zela. Pertsona baten dirua da, dinamitaren salmentatik eskuratu zuena, eta lorpen handiak saritzeko eman nahi izan zuena. Eta erabaki zuen honako esparruetako lorpenak sarituko zituela: Fisika, Kimika, Medikuntza, Bakea eta Literatura. Gero Ekonomiako saria etorri zen, baina ez zen haren erabakia izan. Berez, Ekonomiakoa ez da Nobel sari bat, nahiz eta besteekin nahasita dagoen (Alfred Nobelen omenezko Suediako Bankuaren saria da izen osoa). Ezin duzu erabaki zer saritu behar duen Nobeletako komunitateak, Alfred Nobelen nahiaren araberako erabakia delako.
Hori da erantzunaren zati bat. Beste zatia da sariak ez direla bizitzaren helburu bat. Esan nahi dut jendeak lan egiten duela aurkikuntzak egiteko, aurrerapenak egiteko; ez duzu lan egiten sari bat irabazteko. Jaio nintzenean eta ikasten hasi nintzenean, eta lanean hasi nintzenean, ez nituen sariak buruan. Jakina, gerora sariak etorri zitzaizkidan, baina ez ziren izan helburu bat nire bizitzan. Gizarteak gure aurkikuntzei egindako aintzatespen bat dira sariak. Eta badira sari batzuk beste sariek hartzen ez dituzten esparruen aintzatespena egiteko. Kazetaritzako sariak daude, Pulitzer saria adibidez; arkitekturako sariak daude, hala nola Pritzker saria; konputazio-zientzietako sariak daude, besteak beste Turing saria; matematikako sariak, hala nola Fields dominak eta abar. Jendeak badaki nola aitortu lan ona. Nire ustez, hori da erantzuna: beste esparruetan lortzen dena ere aitortzen dela. Baina ez dugu sariak irabazteko lan egiten; giza bizimodua hobetzeko egiten dugu lan. Sariak bigarren mailako kontu bat dira.
Bai, zalantzarik gabe, bai. Nobel sariek erakutsi egiten diote publikoari fisika, kimika edo medikuntza.
Bai, noski. Baina berriz ere ulertu behar dugu gizarteak sortzen dituela sariak, aurkikuntza baten aintzatespen gisa. Eta garrantzitsuena aurkikuntza bera dela, eta ez aintzatespena.
Joko bat da. Aitorpen bat. Oso ondo dago saria jasotzea, oso ondo dago onarpena, baina beste esparru askotakoak lekurik gabe geratzen dira. Agian, urtean bi edo hiru Nobel eman beharko lituzkete, eta, horrela, esparru asko saritu ahal izango lituzkete. Nobel sariak ez dira esparru guztietara iristen, eta esparru asko geratzen dira saritu gabe, eta, hala ere, esparru garrantzitsuak dira.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
