Altonaga, Kepa

Darwinkeria

Armand David orduko euskalduna

Armand David: ezpeletar bat pandaren erresuma ikertzen

Azaro honetan bete dira ehun urte Armand David naturalista handia hil zela. Tamalez, izen hori nahikoa ezezagun dugu gure artean, nahiz eta, Manex Hiriart-Urrutik aspaldian idatzi zuenez ( Eskualduna astekarian, 1900. urtean), Eskual-herritik behinere jalgi diren jakintsun handienetarik bat izan, eta panda handia aurkitu zuen, urruneko Txina hartan, beste hainbat eta hainbat landare eta animalia berrirekin batera. Frantziako lehenengo eboluzionistetariko bat izateaz gainera, bere ekarpenak oso munta handikoak izan ziren biogeografiaren garapenerako.

Crater Lake sumendi barruko lakua

Ameriketako Estatu Batuetako ipar-mendebaldeko bazter miresgarrien artean, gutxik sortuko dute Oregoneko Crater Lake-k eragindakoa baino inpresio iraunkorragoa. Izan ere, lakuaren ikuspegia ahaztezina da. Laku zoragarri hori Urjauzien mendietan (Cascade Range) kokatuta dago, Oregon-Kalifornia mugatik ehun bat kilometrora, konifero-baso ilun-solemneek gaineztaturiko lurralde zabaleko bihotz-bihotzean.

Heriotza Ibarra, desolamenduaren eremua

Itoiz taldekoek "Desolatio" kanta ederra jotzen dutenean, Juan Carlos Perezek Bernardo Atxagaren hiztegiak berba horren gainean dinoena abesten digu: "...bere esanahiak direla, bakardade, ruina, hondamen". Eta bai kantatzen ditu Atxagaren hiztegiak ez dakartzanak ere: "Baina ez dio ezer kaletik doan jendearen bihotzetaz; ez dio ezer zutaz eta nitaz, gartzela edo koarteletako patiotaz...". Azken puntu suspentsibo horiek geureak egingo ditugu Heriotza Ibarra bertan inkluditzeko, desolamendua baita hango ikuspegi ezinago idorrari egokien doitzen zaion hitza, eta seguruenez beste edozein basamorturi baino gehiago.

Grand Canyon: benetako Arroila Handia

Ikuspegi sublimetzat jo ohi da Grand Canyon, munduan parekorik ez duena Horixe da behintzat, asko ibilitakoek dinoskutena. "Zorabio kosmikoa" sentiaraziko dizu bere zabaltasunari so egiten badiozu. Pertzepzioa, baina, ez da berbera izan sasoi guztietan, eta XVI-XVIII mendeetan bertaratu ziren lehen fraide espainol bakanen kronikek, arroila, "sakona" dela adierazten dute beste ezer barik, edota, bertako arroka batzuk "Sevillako dorre nagusia baino handiagoak" direla. Zegaz alderatu ez zeukatela pentsatu ahal dugu. Esploradore amerikarren ustean, XIX. mendeko bigarren zatian, “baliobakoa" eta "onurabakoa" zen lurralde elkor hori; John Wesley Powell gerra zibileko beteranoak zeharkatu eta kartografiatu zuen lehen aldiz 1869 eta 1871n.

Yellowstone eta Yosemite, munduko lehen Parke Nazionalak

Umetan hasi eta luzaro Yellowstone parke nazionala Yogi eta Boo-boo hartzen barrabaskerien kokagunea dela sinistuta egon eta gero, halako batean munduko lehendabiziko parke nazionala izatea suertatu zitzaiola irakurri genuen, izendapen ofiziala noizkoa eta 1872koa zelarik. Okerreko ideia bat eduki dugu horrekin ere, kontserbazionismo goiztiarraren eragina ikusi nahi izan dugu-eta Estatu Batuetako parke nazionalen izendapenaren abiapuntuan. Eta, ez dago horrelakorik. Bestelakoa izan zen kontua: Estatu Batuetako lehen parkeen bultzatzaile nagusia nazionalismoa izan da, hurrengo paragrafoetan egiaztatu ahal izango duzunez.

Pandaren dieta eta hiztegi-kontuak

Panda erraldoia munduko animaliarik famatuenetarikoa da gaur egunean. Horretarako arrazoi nagusiak, beharbada, bi dira: bere itxura onkote zuri beltza eta duen etorkizun beltz-beltza. Stephen Jay Gould dibulgatzaile puntakoari abiapuntu ederra opetsi zion Pandaren erpurua liburu zoragarria bilbatzeko. Aldeak alde, guk ere aitzakia egin dugu, hainbat kontu ekartzeko hona.

Léopold de Folin

Biodibertsitatearena, eta 2 Apolo eta Kasandra, mito bi benetako historia batean

Herri baten ondarea hiru eratakoa izan ohi da: materiala, kulturala eta biologikoa. Lehenengo biak ondo samar ulertzen ditugu, gure eguneroko bizitzaren oinarri baitira. Ostera, hirugarrena ez da behar bezala balioztatzen: berau errakuntza estrategiko barkatuezinekoa da, etorkizun hurbilean gero eta damu gehiago ekarriko diguna. Biodibertsitatea, izatez, aberastasun materialaren iturri potentzial oparoa da, gehienetan ustiatu gabekoa. Alabaina, munduko ondare biologikoa larriune ikaragarria nozitzen ari da: hurrengo 50 urteotan ez da munduan lekurik geratuko animalia eta landare gehienentzat. Alabaina, planeta honetako bizidunen eraniztasuna esploratu barik dago; biodibertsitate horren ikerketa, egungo zientziak dituen erronka handienetariko bat da, eta, aldi berean, baita gizateria osoaren beharrizan premiazkoenetarikoa ere.